Włośnica to pasożytnicza choroba odzwierzęca, która jest wywoływana przez nicienie Trichinella spiralis, czyli włośnie kręte. Można zachorować na tę chorobę poprzez spożycie surowego mięsa zwierząt, które zostały zarażone larwami Trichinella spiralis. Jakie są objawy tej choroby oraz jak ją leczyć?

Włośnicą mogą się zarazić zwierzęta, których mięso może być zjedzone przez człowieka, a są to: świnie, psy, nutrie, konie, owce, kozy i króliki. Mogą się nią również zarazić hodowlane zwierzęta futerkowe, czyli lisy, koty i drobne gryzonie. Lista tych zwierząt jest bardzo duża, a zależy od kontynentu albo strefy klimatycznej.

Epidemiologia włośnicy

Choroba ta pojawia się zazwyczaj w postaci ognisk endemicznych i epidemicznych o różnym zasięgu. Okazuje się, że przygotowywanie mięsa i przetworów mięsnych, które są przeznaczone do zjedzenia, np. solenie, wędzenie, nie chroni przed zarażeniem, ale może wpłynąć na złagodzenie inwazji. W Polsce zarażeniu ulega głównie mięso wieprzowe oraz dzika.

Jak rozwija się włośnica?

W cyklu rozwojowym Trichinella spirali można wyróżnić dwie postaci:

  • osobniki dorosłe – są one męskie i żeńskie, a mają długość, która nie przekracza 5 mm;
  • postacie larwalne – jest to larwa nowonarodzona, wędrująca i otorbiona, która ma formę inwazyjną.

Kiedy człowiek spożyje mięso, które zawiera otorbione larwy, to w jego przewodzie pokarmowym dochodzi do ich uwolnienia. Potrzebują 3 dni, aby osiągnąć dojrzałość. Po tym czasie larwy mogą się rozmnażać płciowo. Samice są przyczepione do błony śluzowej przewodu pokarmowego, a po około 5 dniach zaczynają rodzić larwy.

Taki proces może trwać nawet 5 dni. Z przewodu pokarmowego nowonarodzone larwy wydostają się przez naczynia chłonne i potem zaczynają krążyć po organizmie zarażonego. Mogą przeniknąć do każdego narządu i wywołać stan zapalny oraz martwicę. Jednak ich ostatecznym celem są mięśnie poprzecznie prążkowane, a są to mięśnie, których ruch zależy od naszej woli.

Najbardziej podobają się im mięśnie języka, zewnątrzgałkowe, międzyżebrowe, mięśnie karku, przepona oraz zginacze kończyn. Tam właśnie otaczają się torebką wytwarzaną przez człowieka i w takiej formie mogą nawet przetrwać kilka lat. W ostateczności te torbiele, które zawierają larwy, ulegają zwapnieniu.

Objawy włośnicy

Okres wylęgania tej choroby zależy od kilku czynników, takich jak: dawka inwazyjna, częstości konsumowania zarażonego mięsa i jego postaci, czyli surowe, półsurowe oraz od gatunku albo izolatu Trichinella. Badacze uważają, że im krótszy jest okres wylęgania choroby, tym cięższy jest jej przebieg. Okres wylęgania wynosi:

  • w postaci ciężkiej – średnio 7 – 10 dni,
  • w postaci średniociężkiej – 11 – 20 dni,
  • w postaci lekkiej – 24 – 30 dni,
  • w postaci poronnej – 30 – 60 dni.

W większości przypadków początek choroby jest nagły i dynamiczny. Może się rozpocząć od bólów głowy, uczuciem rozbicia, narastaniem gorączki oraz nadmiernym poceniem się, które jest charakterystyczne dla włośnicy. Na główny zespół objawów klinicznych ostrego okresu włośnicy składają się: gorączka, obrzęk powiek i wokół oczu oraz dość często obrzęki twarzy, a także bóle mięśni. Do tego u około 25% chorych dołącza biegunka i zmiany krwotoczne. Rzadziej pojawiają się zaburzenia neurologiczne.

Gorączka to stały i jeden z wczesnych objawów włośnicy, szybko narasta i może wynosić nawet 39 – 40 stopni Celsjusza. Może mieć ona charakter ciągły, a przy ostrej włośnicy utrzymuje się do 3 tygodni. Do tego mogą jej towarzyszyć dreszcze i uczucie ziębnięcia. Natomiast obrzęki wokół oczu i twarzy są symetryczne i nawet szybko ustępują. Przy obrzęku powiek pojawia się także uczucie pieczenia i łzawienia.

Bóle mięśni mogą dotyczyć różnych grup, a ich nasilenie zależy od ciężkości choroby. Bóle te najczęściej pojawiają się przy wykonywaniu jakichś ruchów, a bóle spoczynkowe są u chorych z ciężkim przebiegiem włośnicy. Jeśli będzie się wtedy ograniczało ruchy podczas poruszania, to może to doprowadzić do przykurczów w obrębie stawów kolanowych i łokciowych, ale także sztywności karku, a nawet mogą pojawić się trudności w otwieraniu ust. Przy tym są też luźne wypróżnienia i bardzo często z domieszką śluzu, ale bez krwi, a przez to biegunki pogarszają stan chorego.

W średniociężkim i ciężkim przebiegu włośnicy zaburzenia ze strony układu sercowo – naczyniowego są bardziej wyraźne. Objawy tutaj występujące, to bóle w okolicy serca, tachykardia, a w zapisie EKG utrzymują się liczne zmiany.

Natomiast stałym objawem włośnicy są bóle głowy. Do tego u osób z ciężkim przebiegiem występują jeszcze zamroczenie albo nadmierne pobudzenie, senność i apatia. U Niektórych osób mogą również wystąpić objawy zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych lub encefalopatii. Charakter przejściowy mają szumy w uszach, mdłości i zawroty głowy. Jeszcze w ciężkim przypadku tej choroby może pojawić się nierówność źrenic, niedowład nerwu twarzowego oraz odruchy Babińskiego.

Pomiędzy 2. a 4. tygodniem choroby występują zaburzenia nerwowo – mięśniowe, czyli obniżenie siły mięśniowej oraz odruchów ścięgnistych, zaburzenia połykania oraz szczękościsk.

Podział kliniczny włośnicy

Wyróżnia się 5 postaci klinicznych tej choroby:

  • postać ciężka – charakterystyczne jest tutaj wystąpienie objawów o dużym nasileniu, zaburzenia metaboliczne oraz powikłania ze strony układu krążenia i układu nerwowego;
  • postać średniociężka – prawie zawsze występuje tutaj pełnia objawów klinicznych, znaczne jest nasilenie objawów, a powikłania się łagodne i krótkotrwałe;
  • postać lekka – niewielkie nasilenie objawów i brak powikłań;
  • postać poronna – tutaj pojawiają się tylko pojedyncze objawy i są krótkotrwałe, prawie zawsze występuje tutaj eozynofilia;
  • postać bezobjawowa – ma pozytywny wywiad epidemiologiczny i eozynofilię.

Powikłania włośnicy

Powikłania pojawiają się przeważnie u chorych, którzy byli leczeni zbyt późno albo nieprawidłowo. Mogą pojawić się we wczesnym lub późnym okresie włośnicy o ciężkim przebiegu.

Powikłania ze strony układu oddechowego mają podłoże immunologiczne i naczyniowe, np. skurczowy nieżyt oskrzeli, zapalenie płuc. W późniejszym okresie może pojawić się zapalenie płuc i opłucnej o etiologii bakteryjnej i/lub zawał płuca. Tutaj przyczyną nagłego zgonu może być zator tętnicy płucnej albo znaczna tachykardia.

Natomiast powikłania neurologiczne są u osób, którzy mają ciężki przebieg włośnicy i zbyt późno zostali poddani leczeniu. Choroba może doprowadzić do zmian ogniskowych w postaci różnych niedowładów i porażeń, a czasami nawet do niedowidzenia jednostronnego. U kobiet w ciąży włośnica może doprowadzić do poronienia albo przedwczesnego porodu.

Diagnoza włośnicy

Diagnoza opiera się na wywiadzie epidemiologicznym, czyli:

  • źródło zarażenia,
  • ilość zjedzonego mięsa zarażonego włośniem krętym,
  • intensywność inwazji w zarażonym mięsie,
  • liczba zachorowań w ognisku epidemicznym.

Poza tym diagnoza opiera się na wywiadzie klinicznym, czyli postać włośnicy oraz na podstawie wyników badań laboratoryjnych.

Leczenie włośnicy

W leczeniu włośnicy stosuje się mebendazol. Stosuje się też abendazol, który działa na wszystkie postacie rozwojowe nicieni przewodu pokarmowego. Oba te leki są przeciwwskazane do stosowania u kobiet w ciąży oraz u dzieci do 2 lat. U kobiet w ciąży i u dzieci może być stosowany pirantel. Natomiast glikokortykosteroidy wykorzystuje się w leczeniu ostrego okresu włośnicy, a lekki immunomodulujące wspomagają leczenie włośnicy u pacjentów z bardzo ciężkim przebiegiem choroby oraz cechami immunosupresji.