Borelioza inaczej nazywana jest chorobą z Lyme oraz określana jest, jako krętkowica kleszczowa i jest to jedna z najbardziej znanych chorób odkleszczowych. Chorobę tę wywołują krętki z rodzaju Borrelia, a przenosi się na człowieka poprzez ukąszenie kleszcza z rodzaju Ixodes. Nazwa tej choroby wzięła się od miejscowości w Stanach Zjednoczonych – New Lyme i Old Lyme w stanie Connecticut. Wtedy to w 1977 roku opisano pierwsze objawy tej choroby. Najczęstszym jej objawem właśnie jest rumień na skórze, ale ta choroba może spowodować pojawienie się objawów w każdym narządzie.

Fazy boreliozy

W chorobie, jaką jest borelioza, można wyróżnić trzy fazy kliniczne:

  1. wczesną miejscową, czyli ograniczoną;
  2. wczesną rozsianą;
  3. późną.

Ukąszenia, użądlenia i zadrapania - BoreliozaPierwszym objawem pierwszej fazy boreliozy jest rumień wędrujący, który może pojawić się pomiędzy 7. a 14. dniem od ugryzienia, ale są też przypadki, w których pojawia się dopiero po 5 lub 6 tygodniach, a nawet wcale. Zamiast niego innym objawem może być pseudochłoniak boreliozowy, a jest to niebolący naciek zapalny w miejscu ukąszenia przez kleszcza.

U znacznej liczby chorych może rozwinąć się postać wczesna rozsiana, a jej objawem będą liczne rumienie, które powstają w wyniku obecności bakterii we krwi. Natomiast zmiany wtórne boreliozy są mniejsze niż zmiana pierwotna i bardzo często pojawiają się również objawy grypopodobne i dochodzi do powiększenia obwodowych węzłów chłonnych.

Bardzo rzadko może dojść do rozwoju aseptycznego zapalenia opon mózgowych albo do zapalenia serca. Takim powszechnym objawem po boreliozie jest nawrotowe, wędrujące zapalenie stawów, które pojawia się wraz z obrzękiem. Może również pojawić się miejscowe zajęcie układu nerwowego albo neuropatie. Natomiast u dzieci może dojść do porażenia nerwu twarzowego. W przypadku osób starszych może to być zespół korzeniowy.

Objawy boreliozy

Borelioza może zaatakować tkankę łączną, mięśniową i nerwową, a to bez względu na rodzaj i stopień jej zaawansowania. To oznacza, że może dotyczyć skóry, stawów, serca, jak i układu nerwowego. Takie charakterystyczne objawy boreliozy to:

  • rumień wędrujący,
  • porażenie nerwu twarzowego,
  • aseptyczne zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych,
  • nabyte bloki serca,
  • przewlekłe zapalenie stawów,
  • korzeniowe zespoły bólowe.

Natomiast do objawów niecharakterystycznych zalicza się:

  • osłabienie,
  • zmęczenie,
  • pogorszenie pamięci,
  • zaburzenia snu,
  • trudności w koncentracji.

Te objawy niecharakterystyczne mogą pojawić się praktycznie w każdej chorobie przewlekłej, która ma różną przyczynę, ale też u osób nadużywających alkoholu, z niedoborami żywieniowymi, w miażdżycy, nadciśnieniu, przy przemęczeniu czy przewlekłym stresie.

Objawy skórne boreliozy

Pierwszym objawem, który wychodzi zaraz po ugryzieniu przez kleszcza jest rumień na skórze, który jest bardzo łatwo rozpoznać. Jest czerwony w kształcie okręgu lub owalu. Czasami może mieć również wygląd pierścienia, który na obwodzie jest czerwony, gdzie wyraźnie widać, że różni się od reszty skóry, a w środku ma jaśniejsze przebarwienie. Na początku rumień ten może mieć średnicę do 1,5 cm, ale wraz z upływem czasu może się rozrastać. Jeśli będzie nieleczony, to jego średnica może mieć 15 cm i może utrzymywać się około 2 tygodni lub dłużej. 

Rumień w ogóle nie boli ani nie swędzi, ale konieczne jest jego leczenie doustnym antybiotykiem.

Jednak może również dojść do tego, że bakterie ze skóry dostaną się do krwi, a następnie będą mogły się wraz z nią przedostać się do każdego narządu w organizmie człowieka. Dlatego tak ważne jest jej leczenie. Innym objawem skórnym jest pojawienie się chłoniaka limfocytowego skóry, który wygląda jak guzek o czerwono – niebieskim kolorze i jest niebolesny. Rumień najczęściej występuje na rękach albo nogach, a chłoniak na płatku albo małżowinie usznej, mosznie lub na brodawce sutkowej. Taka zmiana częściej pojawia się u dzieci.

Może także dojść do przewlekłego zanikowego zapalenia skóry, a w tym przypadku występują niesymetryczne czerowonosinawe zmiany na skórze rąk albo nóg. W początkowej fazie ręce i nogi będą wyglądały na obrzęknięte, a potem skóra przypomina bibułę. Na takiej skórze nie ma włosków i może temu towarzyszyć ból okolicznych stawów.

Objawy narządowe boreliozy

U niektórych osób po ukąszeniu kleszcza w ogóle nie pojawia się rumień wędrujący, a taka osoba może w ogóle nie wiedzieć, że ugryzł ją kleszcz i że została zakażona. Te objawy narządowe boreliozy związane są z tym, że infekcja rozprzestrzenia się przez krew albo chłonkę, a to oznacza, że może dawać objawy z kilku narządów jednocześnie. Przy tym występują również takie objawy, jak, np. dreszcze, gorączka, poty czy uderzenia gorąca, które mogą wskazywać na grypę albo inną infekcję wirusową. Może dojść do chudnięcia, zmęczenia, obniży się sprawność fizyczna, zacznie się bezsenność i wypadanie włosów. Poza tym będą drętwiały kończyny oraz język, przez co dojdzie do zaburzenia zmysłu smaku. Mogą też pojawić się kurcze mięśniowe albo tiki mięśni twarzy.

Zapalenie stawów

Zapalenie stawów może ukazać się niedługo po pojawieniu się rumienia. Może być zajęty jeden lub dwa stawy, ale borelioza atakuje przeważnie duże stawy, takie jak staw kolanowy czy skokowy. Jeśli doszło do zajęcia stawów, to są one opuchnięte, bolące, a także i sztywne. W okolicy chorego stawu nie ma żadnego zaczerwienienia. Takie objawy boreliozy mogą cofać i nawracać się nawet przez kilka tygodni. Zapalenie stawów również leczy się antybiotykiem. W niektórych przypadkach przeradza się w formę przewlekłą.

Objawy związane z sercem i układem krążenia

Objawy związane z mięśniem sercowym pojawiają się bardzo rzadko i przeważnie we wczesnej fazie boreliozy. Te objawy są zazwyczaj na początku, ale też mogą ujawnić się do 7 miesięcy od wniknięcia bakterii. Objawy ze strony mięśnia sercowego to zaburzenia rytmu. W wyniku boreliozy nie dochodzi do uszkodzenia zastawek serca.

Objawy związane z oczami

Bardzo rzadkie jest zajęcie oka, siatkówki oraz naczyniówki. Takie zmiany mogą występować samodzielnie albo będą towarzyszyły innym objawom tej choroby. 

Neuroborelioza

O neuroboreliozie można mówić dopiero wtedy, gdy będą o sobie dawały znać objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego i wtedy jest ona bardzo niebezpieczna. Może mieć ona postać zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych i mózgu, a wtedy dają o sobie znać następujące objawy:

  • silne bóle głowy,
  • nudności,
  • wymioty,
  • sztywność karku.

W niektórych przypadkach dochodzi do zapalenia nerwów czaszkowych, które są odpowiedzialne za prawidłową mimikę twarzy, a wtedy pojawiają się takie objawy jak:

  • może opadać jeden kącik ust;
  • skóra po chorej stronie może być gładka;
  • trudności z zamknięciem powieki, a to z powodu wysychania może doprowadzić do zapalenia spojówki.

Przy boreliozie mogą również zostać zajęte nerwy, które są odpowiedzialne za widzenie i prawidłowe ruchy gałek ocznych, a tego objawem są przemijające zaburzenia widzenia albo nadwrażliwość na światło. Może także dojść do upośledzenia słuchu, co jest związane z zajęciem struktur wewnątrzczaszkowych . Ponad to mogą być też zajęte nerwy obwodowe, których zadaniem jest unerwianie kończyny. Poza tym może występować pod postacią przewlekłego zapalenia mózgu oraz rdzenia kręgowego. Inne objawy neuroboreliozy to:

  • silne nerwoból,
  • drętwienie lub mrowienie w rękach i nogach,
  • upośledzenie siły mięśniowej,
  • zaburzenia czucia w obrębie kończyn,
  • nadwrażliwość na dotyk,
  • powstawanie porażeń mięśni,
  • zmiany w psychice człowieka,
  • depresja,
  • częste zmiany nastroju,
  • drażliwość,
  • zaburzenia koncentracji,
  • otępienie,
  • powstawanie psychoz,
  • nietypowe napady padaczkowe.

Zmiany, które borelioza spowoduje w mózgu, mogą być nieodwracalne.

Diagnoza boreliozy

Diagnozę boreliozy stawia się głównie na podstawie wywiadu lekarskiego, a także na podstawie objawów klinicznych. Jeśli nie pojawił się rumień albo został przeoczony, a występują inne objawy wskazujące na boreliozę, to zaleca się wykonać badania laboratoryjne. Dostępne testy:

  1. test ELISA – lekarze mogą standardowo zlecić wykonanie tego testu, którego wiarygodność utrzymuje się na poziomie 40%. Jak się okazuje ta sama krew w różnych laboratoriach może dawać inne wyniki, a poprzez to nie ma pewności, co do zakażenia. Tutaj metoda polega na identyfikacji specyficznych przeciwciał klasy IgG albo IgM w surowicy. Wadą tego testu jest to, że w niektórych przypadkach daje fałszywie pozytywne wyniki poprzez reakcje krzyżowe, a kosztuje około 100 zł;
  2. test Western Blot – jest to lepszy test niż Elisa, ale w klasie IgG i IgM kosztuje dwa razy więcej niż ten pierwszy. Jednak jego wiarygodność szacowana jest na 70 – 95%. Test ten polega na wykrywaniu antygenów bakterii, które krążą w krwioobiegu. W tym przypadku wynik pozytywny jest bezpośrednim dowodem, że w organizmie człowieka są obecne bakterie;
  3. test PCR i rt PCR – są to testy, które pozwalają wykryć obecność bakterii, a głównie jej DNA we krwi, moczu, płynie stawowym oraz płynie mózgowo – rdzeniowym. Charakteryzuje się on wysoką czułością. Jednak jest on metodą jakościową, a nie ilościową, a to oznacza, że można określić, iż bakterie są we krwi, ale nie pozwala określić, jaki jest poziom infekcji. Takie badania wykonuje tylko kilka laboratoriów w Polsce, np. Centrum Badań DNA w Poznaniu. Jednak niektórzy nie zalecają wykonywania tego badania, poza kilkoma wyjątkami, ponieważ ta czuła metoda nie potrafi odróżnić DNA, które pochodzi od żywego krętka, od takiego samego DNA, które pochodzi od krętka zabitego antybiotykiem. Ale też nie potwierdzono ich przydatności w badaniach klinicznych.

Leczenie boreliozy

Nie ma dostępnej szczepionki przeciwko boreliozie, a jedyną metodą profilaktyki jest zapobieganie ukąszeniom przez kleszcze.

Podstawowe leczenie boreliozy polega na podawaniu antybiotyków. Do tego stosowne jest leczenie objawowe, które ma złagodzić dolegliwości, towarzyszące boreliozie. Na przykład zapalenie stawów leczy się niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi. Według IDSA, czyli Amerykańskiego Towarzystwa Chorób Zakaźnych (taka procedura obowiązuje w Polsce) boreliozę można wyleczyć nawet po krótkiej antybiotykoterapii. Jeśli pacjent będzie nadal odczuwał objawy, to są one związane z tzw. zespołem poboreliozowym i wtedy nie leczy się tego antybiotykami. Maksymalny czas trwania antybiotykoterapii to 28 – 30 dni.  

Innego zdania są lekarze zrzeszeni pod ILADS, czyli Międzynarodowe Towarzystwo ds. Boreliozy i Chorób z Nią Powiązanych. Uważają oni, że chorobę tę należy leczyć długą i złożoną antybiotykoterapią. Czas leczenia jest ustalany indywidualnie z każdym pacjentem. Twierdzą, że krótkie podawanie antybiotyków tylko uodparnia bakterie.