Niedoczynność tarczycy jest stanem, w którym organizm nie posiada wystarczającej ilości hormonów tarczycy. Ze względu na to, iż ich główną funkcją jest „napędzanie metabolizmu”, zrozumiałym jest, że osoby chore na niedoczynność tarczycy będą miały objawy związane przede wszystkim z wolnym metabolizmem. Około 10 milionów Amerykanów cierpi na to schorzenie, a w dodatku nawet 10% kobiet może mieć lekki niedobór hormonów tarczycy. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy jak powszechnym jest to zaburzenie.
Etiopatogeneza
Niedoczynność tarczycy powstaje na skutek braku lub upośledzenia wydzielania hormonów tarczycy. Może to być spowodowane wrodzonym brakiem tarczycy, wycięciem gruczołu całkowitym lub częściowym (po zabiegu chirurgicznym), przedawkowaniem leków przeciwtarczycowych, uszkodzeniem gruczołu przez proces zapalny lub przez energię promienistą, np. naświetlanie szyi czy klatki piersiowej promieniami rtg, po uprzednim zastosowaniu leczenie jodem promieniotwórczym nadczynności tarczycy. Niedoczynność tarczycy może też powstać z przyczyn pozatarczycowych, a mianowicie na skutek uszkodzenia przysadki lub podwzgórza, co powoduje brak lub upośledzenie wydzielania hormonów pobudzających tarczycę (TSH i TRH) (niedoczynność tarczycy wtórna).
Obraz kliniczny
Objawy niedoczynności tarczycy, bez względu na przyczynę, są podobne: zwolnienie wszystkich procesów metabolicznych w organizmie. Jednak przebiegają one odmiennie u osób dorosłych i u dzieci. U dzieci następuje opóźnienie w rozwoju, mają one charakterystyczny wygląd: otwarte usta, duży język, suchą, łuszczącą się skórę (często objawem niedoczynności bywa przepuklina pępkowa na skutek osłabienia mięśni brzucha). Zahamowanie rozwoju umysłowego i fizycznego wskutek znacznej niedoczynności tarczycy składa się na obraz kretynizmu.
Ważne jest szybkie rozpoznanie niedoczynności tarczycy, gdyż brak hormonów tarczycy doprowadza do upośledzenia umysłowego i fizycznego rozwoju dziecka.
Niedoczynność tarczycy u dorosłych daje objawy tak charakterystyczne, że doświadczony lekarz może ją rozpoznać z wyglądu pacjenta. Chorzy skarżą się na uczucie narastającego spowolnienia myślowego i ruchowego (choć inteligencja w zasadzie nie jest upośledzona), skóra staje się sucha, łuszcząca, występują: stałe uczucie zimna, częste upośledzenie słuchu, głos staje się ochrypły, mięśnie i stawy bolesne, twarz jest obrzmiała, szczególnie powieki, występują niekiedy obrzęki kończyn. Jest to tzw. obrzęk śluzowaty. Stężenie cholesterolu w surowicy jest przeważnie zwiększone, stwierdza się również często niedokrwistość. Nie leczona niedoczynność tarczycy może skończyć się tragicznie i przejść w stan śpiączkowy, z którego wyprowadzić pacjenta jest bardzo trudno. Mimo tak charakterystycznych objawów, niedoczynność tarczycy często jest nierozpoznawana i błędnie leczona jako choroba nerek, serca, niedokrwistość lub reumatyzm.
Rozpoznanie
Opiera się ono na wywiadach, badaniu przedmiotowym i badaniach pomocniczych wykazujących obniżenie stężenia tyroksyny w surowicy poniżej 4,5 mcg/100 ml (51 nmol/l) i, w przypadkach pierwotnej niedoczynności tarczycy, wysoki poziom tyreotropiny w surowicy (powyżej 6 mU/l). W przypadkach wtórnej niedoczynności tarczycy zawartość tyreotropiny w surowicy jest oczywiście bardzo niska. Poziom cholesterolu w surowicy zwykle wzrasta powyżej 300 mg% (7,8 mmol/l). Elektrokardiogram charakteryzuje się płaskimi załamkami krzywej.
Leczenie
Leczenie niedoczynności tarczycy polega na uzupełniającym podawaniu hormonów tarczycy (trijodotyroniny i tyroksyny) lub suszonej tarczycy w postaci pastylek (polski preparat Thyreoideum Polfa). Po leczeniu w ciągu kilku tygodni następuje uderzająca poprawa zarówno w wyglądzie, jak i poczuciu pacjenta. Ustępuje spowolnienie, senność oraz uczucie zimna, znikają obrzęki. Leki powinien pacjent przyjmować na zlecenie i pod ścisłą kontrolą lekarza, w dawkach podtrzymujących, przez całe życie. Odstawienie leków powoduje nawrót dolegliwości.
Niedoczynność tarczycy powstała na skutek przedawkowania leków przeciwtarczycowych Metizol, metyltiouracyl lub inne) jest przemijająca. Poprawę przeważnie uzyskuje się po odstawieniu na pewien czas tych leków.
W przypadkach niedoczynności wrodzonej pełna poprawa nie często następuje, zwłaszcza jeśli chodzi o wzrost i rozwój intelektualny dzieci. U dzieci starszych i młodzieży rokowanie jest znacznie lepsze, jednak pod warunkiem, że leczenie zostanie podjęte wcześniej. U dorosłych na ogół dolegliwości pod pływem leczenie ustępują, choć w przypadkach zaniedbanych i u osób w wieku podeszłym często leczenie ogranicza się do uzyskania tylko częściowej poprawy ze względu na złą tolerancję leków przez układ krążenia.
Typy niedoczynności tarczycy
Niedoczynnością tarczycy wrodzoną jest niedoczynność, która rozwinęła się w okresie życia płodowego lub w pierwszym roku życia. Powoduje ona przede wszystkim niedorozwój mózgu i ciężkie upośledzenie rozwoju kośćca.
Niedoczynność tarczycy młodzieńcza rozwija się u dzieci starszych, np. w okresie dojrzewania, a jej nasilona postać nosi nazwę obrzęku śluzowatego młodzieńczego. Następuje wówczas przede wszystkim zahamowanie wzrostu oraz inne cechy choroby spotykane u osób dorosłych. Zaburzenia czynności mózgu „ograniczają się” do ociężałości psychicznej.
Obrzęk śluzowaty u osób dorosłych jest ciężką postacią niedoczynności tarczycy. Brak hormonów tego gruczołu powoduje drastyczne zwolnienie procesów utleniania. Przemiana materii znacznie się zmniejsza, niekiedy nawet o połowę. Równolegle zmniejsza się zużycie tlenu i ilość wytworzonej energii cieplnej. Chorzy skarżą się na stałe odczuwanie zimna, osłabienie, senność, spowolnienie psychiczne i fizyczne, dokuczliwe bóle mięśni. U kobiet mogą wystąpić obfite krwawienia miesięczne, a u mężczyzn znaczne osłabienie potencji płciowej. Występują obrzęki, zwłaszcza twarzy, suchość skóry, obniżenie temperatury ciała (np. do 35 stopni), przerzedzenie owłosienia, zwłaszcza brwi. Język chorych jest obrzmiały, głos gruby, mowa spowolniała. Czynność serca jest wolna, sylwetka serca powiększona.
Niedoczynność tarczycy może występować endemicznie u pewnych grup ludności, mieszkających na obszarach z niedoborem jodu w pożywieniu (okolice podgórskie). Powoduje to niedobór hormonów tarczycy w życiu płodowym i w okresie niemowlęcym. Objawy tego typu niedoboru są charakterystyczne: niski wzrost, pomarszczona twarz, mimo młodego wieku (tzw. kretynizm), niekiedy głuchoniemota. Leczenie polega na podawaniu hormonów tarczycy, a zapobieganie – na zwiększeniu podaży jodu (jodowanie soli kuchennej).
Niedoczynność tarczycy wtórna powstaje najczęściej na skutek uszkodzenia przysadki (urazy, nowotwory). U kobiet objawia się jako poporodowa martwica przysadki. Przy porodach powikłanych gwałtownym krwotokiem może niekiedy powstać niedokrwienie przysadki i jej martwica. Zespół ten objawia się zanikiem pokarmu po porodzie, zanikiem miesiączkowania, zanikiem owłosienia, niedoczynnością tarczycy i nadnerczy. Leczenie polega na podawaniu hormonów tarczycy oraz innych, przede wszystkim hormonów nadnerczowych.
