Wstrząs anafilaktyczny to nagła i ciężka reakcja alergiczna lub niealergiczna, która bezpośrednio zagraża życiu, a spowodowana może być dostaniem się do organizmu danego alergenu. Może się pojawić, np. po użądleniu owadów albo po zjedzeniu niektórych pokarmów. Lekiem, który tutaj może uratować życie, będzie adrenalina. Wstrząs anafilaktyczny to poważne zagrożenie dla zdrowia, dlatego tak ważne jest jak najszybsze zareagowanie i udzielenie pomocy osobie chorej.

Przyczyny wstrząsu anafilaktycznego

Wstrząs anafilaktyczny to inaczej anafilaksja. Najczęściej przyczyną takiego wstrząsu jest uczulenie na jakiś alergen. To z kolei powoduje reakcję IgE-zależną i dochodzi do pobudzenia tzw. komórek tucznych, które wydzielają, np. histaminę i tryptazę i to powoduje powstawanie objawów takiego wstrząsu.

Najczęstsze pokarmy, które mogą wywołać anafilaksję to:

  • niektóre warzywa i owoce;
  • orzechy, np. włoskie, pistacjowe, ziemne, laskowe oraz migdały;
  • ziarna sezamu i gorczycy;
  • mleko;
  • ryby i owoce morza;
  • kurze jaja.

Jednak wstrząs anafilaktyczny mogą wywołać również leki, np.:

  • antybiotyki, np. penicylina, cefalosporyna, aminoglikozydy i tetracyklina;
  • witaminy, np. witamina B1, B12 albo kwas foliowy;
  • środki kontrastowe, które zawierają jod, a podawane są dożylnie, np. podczas badania tomografii komputerowej.

Kolejną przyczyną wstrząsu anafilaktycznego może być reakcja alergiczna na jad owadów, a przeważnie pszczół, os, szerszeni i mrówek. Inną przyczyną może być podanie szczepionek i surowic, np.:

  • immunoterapia alergenowi, czyli tzw. odczulanie, szczególnie, gdy jest podawane w formie wstrzyknięć podskórnych;
  • surowica przeciwtężcowa;
  • szczepionki przeciwwirusowe.

Do powstania anafilaksji może również dojść w wyniku przetoczenia krwi albo preparatów krwiopochodnych.

Natomiast wśród innych przyczyn najczęściej wyróżnia się:

  • zimno lub ciepło,
  • wysiłek fizyczny,
  • stres.

Objawy wstrząsu anafilaktycznego

Jeśli zadziała jakiś czynnik, który wywołuje wstrząs, to mogą pojawić się objawy, które występują najczęściej w ciągu kilku minut a nawet sekund i przeważnie samoistnie ustępują. Jednak mogą się również pojawić nawroty, czyli tzw. późne reakcje, które ujawniają się do 72 godzin od pierwszej reakcji. U większości chorych objawy poprzedza pojawienie się zmian skórnych, np. wysypka po zjedzeniu czegoś.

Objawy, które mogą wskazywać na wstrząs anafilaktyczny, to:

  • nudności i wymioty,
  • zawroty głowy,
  • uczucie silnego osłabienia,
  • uczucie braku powietrza,
  • kołatanie serca,
  • chrypka.

Może również dojść do obniżenia ciśnienia tętniczego, a skóra staje się chłodna, blada i spocona. Może to również się zakończyć utratą przytomności, a nawet śmiercią, co może być spowodowane opuchnięciem tkanek gardła i dochodzi do zamknięcia krtani, a to z kolei powoduje, że nie można oddychać.

Leczenie wstrząsu anafilaktycznego

Leczenie wstrząsu anafilaktycznego polega na jak najszybszym podaniu adrenaliny. Chory może również zażyć leki przecwhistaminowe albo glikokortykosteroidy, ale mają one znaczenie drugorzędne, a ich podanie ma na celu przeciwdziałanie narastaniu objawów. Te pierwsze zmniejszają świąd skóry oraz wysypkę, a te drugie są silnymi lekami przeciwalergicznymi, które zaczynają działać dopiero po kilku godzinach. Jeśli doszło do duszności, to podaje się krótkodziałające leki rozszerzające oskrzela.

Konieczne może być również podanie tlenu, a w niektórych przypadkach trzeba wykonać intubację. Jeśli doszłoby do zatrzymania oddechu lub krążenia, to lekarz musi wykonać akcję reanimacyjną.

Jak postępować w przypadku pojawienia się wstrząsu anafilaktycznego? Na początku bardzo ważne jest, aby usunąć czynnik, który wywołał wstrząs, np. żądło pszczoły. Kolejnym krokiem jest jak najszybsze podanie adrenaliny domięśniowo w udo. Może to zrobić sam chory albo inna przeszkolona osoba. Chory może również zażyć lek przeciwhistaminowy, jeżeli taki przepisał mu lekarz, ale trzeba pamiętać, że osobie nieprzytomnej nie wolno podawać tabletek. Chorego można ułożyć w pozycji leżącej z uniesionymi nogami. Konieczne jest również wezwanie pogotowia ratunkowego. Jeśli doszłoby do zatrzymania oddechu lub krążenia, to towarzysząca choremu powinna podjąć akcję reanimacyjną.

Diagnoza wstrząsu anafilaktycznego

Wstrząs anafilaktyczny można rozpoznać po gwałtownych objawach, które mogą być połączone ze spadkiem ciśnienia tętniczego. Objawy wstrząsu są charakterystyczne, ale czasami zdarza się, że  chory nie zwraca uwagi na to, że np. po zjedzeniu czegoś pojawia się wysypka i wymioty. Wstrząs ten można również pomylić z innymi chorobami, np. z napadem astmy oskrzelowej albo zatruciem pokarmowym. Czasami, jeżeli chory przyjął leki przeciwhistaminowe wcześniej, to objawy ze strony skóry mogą być nieobecne.

Problemy może również sprawić ustalenie czynnika, który spowodował wstrząs, a na pobranie krwi, aby sprawdzić, co jest przyczyną zazwyczaj nie ma czasu, więc głównie opiera się na objawach.