Udar mózgu jest bardzo niebezpieczny i dlatego tak ważne jest, jak najszybsze zgłoszenie się do lekarza. Może on doprowadzić nawet do śmierci, ale też bardzo często jest przyczyną różnych niepełnosprawności. Kolejne napady udarowe sprawiają, że pogłębia się niepełnosprawność ruchowa, językowa i intelektualna. W związku z tym liczy się każda minuta i gdy tylko pojawią się jakieś objawy udaru, to nie należy zwlekać z wezwaniem karetki pogotowia.

Co to jest udar mózgu?

Udarem mózgu określa się nagłe pojawienie się mniej lub bardziej nasilonych objawów ogniskowego uszkodzenia mózgu, czego przyczyną są zaburzenia krążenia mózgowego.

Rozróżnia się udary:

  • niedokrwienne,
  • krwotoczne.

Udar niedokrwienny

Udar niedokrwienny występuje częściej niż udar krwotoczny, a do jego powstawania dochodzi wtedy, gdy tętnica, która zaopatruje jakąś część mózgu w krew zaczyna być niedrożna. To z kolei oznacza, że krew nie może przez nią przepływać albo przepływa w małej ilości, która nie wystarcza do tego, aby komórki mózgu otrzymały tyle krwi, ile będzie im potrzebne.

Taką najczęstszą przyczyną, z powodu której dochodzi do zatkania lub zwężenia tętnicy jest miażdżyca. Tutaj są tzw. blaszki miażdżycowe, które składają się głównie z cholesterolu  i one stopniowo narastają. W związku z tym coraz bardziej zwęża się światło tętnicy i w ostateczności powoduje to jej całkowite zablokowanie. Jest to związanie, np. powstawaniem zakrzepu krwi w tym miejscu, w którym dochodzi do zwężenia.

Inną przyczyną zatkania tętnicy może być również zator. Polega to na zablokowaniu za pomocą skrzepliny, która powstaje w sercu albo też może być w żyłach kończyn, a więc u tych chorych, którzy mają drożne połączenia pomiędzy prawym i lewym przedsionkiem serca. Taki zator może również powstać wtedy, gdy jakiś fragment pękniętej blaszki miażdżycowej odrywa się, a potem razem z prądem krwi dociera do tętnicy mózgowej, a następnie zatyka ją.

Udar krwotoczny

Pojawia się znacznie rzadziej niż udar niedokrwienny, a powstaje w związku z pęknięcie ściany tętnicy mózgowej, następnie krew wylewa się poza naczynie i w związku z tym nie dociera do tkanki mózgowej w tym obszarze, w którym jest zaopatrywany przez pękniętą tętnicę. Z kolei ta krew, która wylała się z uszkodzonego naczynia, powoduje, że zostaje zniszczona okoliczna tkanka nerwowa i sprawia, że wzrasta ciśnienie wewnątrz czaszki, a to zaburza pracę całego mózgu.

Udary krwotoczne można podzielić na:

  • krwotoki śródmózgowe – gdzie uszkodzone naczynie będzie znajdowało się wewnątrz mózgu; przyczyną takiego krwotoku jest wieloletnie nadciśnienie tętnicze, a to przyczynia się do powstawania tzw. mikrotętniaków, których ściany są podatne na pęknięcia;
  • krwotoki podpajęczynówkowe – gdzie uszkodzone naczynie będzie znajdowało się na powierzchni mózgu, natomiast krew zacznie się gromadzić między mózgiem a ochronną błoną, która go otacza i nazywana jest oponą pajęczą; do tego krwotoku dochodzi w wyniku pęknięcia większego tętniaka albo naczyniaka, który powstał w związku z wrodzoną wadą ściany naczynia.

Przyczyny udaru mózgu

Wśród głównych przyczyn udaru mózgu wyróżnia się:

  • miażdżycę;
  • nadciśnienie tętnicze;
  • zatory mózgu pochodzenia sercowego, a szczególnie migotanie przedsionków.

Poza tym udar może również pojawić się, ale o wiele rzadziej, w związku z przebiegiem innych chorób, np.

  • chorób zapalnych tętnic,
  • kolagenoz,
  • sarkoidozy,
  • policytemii,
  • przy stosowaniu środków antykoncepcyjnych.

Czynniki ryzyka pojawienia się udaru

Czynniki ryzyka pojawienia się udaru można podzielić na czynniki niepodlegające aktywnej prewencji oraz czynniki podlegające aktywnej prewencji. Do tych pierwszych zalicza się: płeć (udar częściej występuje u mężczyzn), wiek (gdzie ryzyko udaru zwiększa się dwukrotnie, co dziesięć lat), rasa, czynniki genetyczne, czyli występowanie udarów w rodzinie, przebyty incydent TIA albo przebyty udar.

Natomiast czynniki podlegające aktywnej prewencji dzieli się na:

  • pewne – cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, palenie papierosów, migotanie przedsionków, hipercholesterolemia albo nieprawidłowy lipidogram, hiperhomocystenemia, nadużywanie alkoholu, zaburzenia krzepnięcia oraz bezobjawowe zmiany zwężające tętnic szyjnych i kręgowych;
  • prawdopodobne – otyłość, mała aktywność fizyczna, niewłaściwa dieta, niedobór potasu, hormonalna terapia zastępcza, doustne środki antykoncepcyjne, migrena, infekcje oraz złe warunki socjoekonomiczne.

Objawy udaru mózgu

Zarówno objawy udaru krwotocznego, jak i niedokrwiennego są podobne niestety nie da się na podstawie obrazu klinicznego odróżnić te dwa typy udarów. Objawy te są głównie związane z lokalizacją ogniska uszkodzenia w ośrodkowym układzie nerwowym. Do najczęstszych objawów ogniskowych zalicza się:

  • niedowład połowiczy;
  • izolowane niedowłady kończyny górnej lub dolnej;
  • zaburzenia mowy w zakresie rozumienia i tworzenia mowy, czyli afazja oraz mowa niewyraźna, czyli dyzartria;
  • zaburzenia widzenia o typie połowicznym;
  • niedowłady w zakresie nerwów czaszkowych, np. opadanie kącika ust;
  • połowicze zaburzenia czucia;
  • zaburzenia równowagi;
  • zawroty głowy.

Można jeszcze wyróżnić typowe zespoły kliniczne objawów, które zależą od zakresu unaczynienia tętnicy, która właśnie została zajęta procesem chorobowym. Do tych podstawowych zespołów objawów zalicza się:

  • zespół tętnicy szyjnej wewnętrznej,
  • zespół tętnicy środkowej mózgu,
  • zespół tętnicy tylnej mózgu,
  • zespół tętnicy podstawnej,
  • zespół tętnicy kręgowej.

Takim typowym objawem, który towarzyszy udarowi mózgu jest gwałtowny wzrost ciśnienia tętniczego. Prawdopodobnie jest to reakcja obronna w układzie krążenia, aby można było utrzymać odpowiedni przepływ mózgowy. Jednak może również świadczyć o wzmożonym ciśnieniu śródczaszkowym albo o uszkodzeniu pnia mózgu. Poza tym często przy udarze pojawiają się także zaburzenia rytmu serca i hiperglikemia. Troszkę inaczej jest przy krwawieniu podpajęczynówkowym, gdzie najpierw pojawia się silny ból głowy z zaburzeniami świadomości. Tym objawom może towarzyszyć skok ciśnienia i zespół oponowy. Rzadziej pojawiają się uszkodzenia nerwów czaszkowych, a u ¼ występują napady padaczkowe. Ponad to w pierwszej fazie takiego krwawienia rzadko pojawiają się objawy ogniskowe.

Postępowanie przy udarze

Takie najważniejsze zasady postępowania w przypadku podejrzenia udaru to:

  • szybkie rozpoznanie objawów, które wskazują na rozpoznanie udaru;
  • natychmiastowe wezwanie pogotowia ratunkowego;
  • transport do odpowiedniego szpitala;
  • szybkie i prawidłowe rozpoznanie udaru;
  • leczenie w szpitalu.

W takim szybkim rozpoznaniu objawów może pomóc test FAST, w którym ocenie podlegają trzy najczęstsze objawy wskazujące na udar mózgu, a są to:

  1. osłabienie mięśni twarzy,
  2. osłabienie mięśni kończyny górnej,
  3. zaburzenia mowy.

Leczenie udaru mózgu

Jeśli od początku udaru, czyli pojawienia się pierwszych objawów minęło trzy godziny (a czasami nawet i sześć), to można zastosować tkankowy aktywator plazminogenu (TPA, alteplazy). Jest to lek, który rozpuszcza zakrzep zatykający tętnicę. Jednak leczenie to sprawia, że zostaje upośledzona ogólna krzepliwość krwi i wiąże się to z ryzykiem krwawienia. Lek ten można zastosować tylko u chorych z udarem niedokrwiennym, a to oznacza, że nie wolno go stosować przy udarze krwotocznym i u tych osób, którzy niedawno mieli jakiś zabieg chirurgiczny, ponieważ mogłoby dojść do krwotoku z rany.

Jeśli natomiast tętnica jest zatkana dłużej niż kilka godzin, to niedotlenione komórki w mózgu ulegają nieodwracalnym zmianom, a następnie obumierają. Wtedy podawanie wymienionego wcześniej leku nie ma sensu. Kiedy chory nie otrzymał tego leku, to lekarz może mu zlecić aspirynę, a czasami heparynę.

Przy udarze krwotocznym nie stosuje się tych leków. Jeśli podczas wylewu krwi doszło do wzrostu ciśnienia wewnątrz czaszki, to konieczny może być zabieg neurochirurgiczny. Natomiast, gdy przyczyną takiego krwawienia śródczaszkowego jest naczyniak mózgu, to czasami lekarze wykonują zabieg wewnątrznaczyniowy.

Kiedy stan chorego już się ustabilizuje, to trzeba zadbać o jego pielęgnację, np. odpowiednia dieta, zapobieganie odleżynom czy też intensywna rehabilitacja. Takie zabiegi pozwolą znacznie ograniczyć niepełnosprawność po udarze.

Czasami jest również potrzebna pomoc logopedy, gdy skutkiem udaru jest afazja, czyli trudności w mówieniu i rozumieniu mowy, co jest spowodowane uszkodzeniem ośrodka mowy w mózgu.