Stwardnienie rozsiane to choroba, w której dochodzi do uszkodzenia struktur układu nerwowego. Przyczyny rozwoju tej choroby nie są nadal do końca poznane. Stwardnienie rozsiane, czyli SM najczęściej rozwija się pomiędzy 20. a 30. rokiem życia. Na zachorowanie bardziej narażone są kobiety, które dwa razy częściej chorują niż mężczyźni. Schorzenie to należy do grupy chorób zapalno – demielinizacyjnych. Jest to poważna choroba, która bardzo często prowadzi do inwalidztwa.

Przyczyny stwardnienia rozsianego

Do tej pory nie udało się określić konkretnej przyczyny tej choroby, ponieważ dostępnych jest kilka hipotez na ten temat. Istotą tego schorzenia jest na pewno powstawanie rozsianych ognisk demielinizacji w obrębie mózgu, a także rdzenia kręgowego. Choroba atakuje tzw. mielinę, która jest właśnie odpowiedzialna za budowanie osłonki włókien nerwowych. Osłonka ta jest odpowiedzialna za transmisję impulsów nerwowych, a w SM dochodzi do niszczenia tej osłonki. W związku z tym włókna nerwowe nie potrafią skutecznie przewodzić sygnałów z ośrodkowego układu nerwowego. To powoduje zaburzenia neurologiczne.

Takie najważniejsze hipotezy dotyczące powstawania stwardnienia rozsianego to:

  • czynniki autoimmunologiczne – organizm chorego zaczyna wytwarzać specjalne białka, które niszczą własne włókna nerwowe i w konsekwencji organizm zaczyna atakować sam siebie;
  • czynniki genetyczne – ryzyko rozwoju SM jest dwadzieścia razy większe u krewnych I stopnia osoby chorej;
  • czynniki środowiskowe – tutaj wymienia się: miejsce urodzenia, adres zamieszkania, niedobory witaminy D, palenie papierosów, zanieczyszczenie środowiska, hormony oraz dieta.

Objawy stwardnienia rozsianego

Nie ma żadnego schematu, według którego przebiegałaby ta choroba. Na początku pojawiają się jedne objawy, które całkowicie ustępują, a zamiast nich pojawiają się nowe.

Takie pierwsze objawy stwardnienia rozsianego to:

  • zaburzenia równowagi i chodzenia;
  • zaburzenia czucia, czyli parestezje oraz drętwienie kończyn;
  • utrata wzroku w jednym oku;
  • osłabienie siły mięśniowej;
  • podwójne widzenie;
  • bóle gałki ocznej;
  • poza tym pojawiają się, ale rzadziej: zaburzenia czuci twarzy, poprzeczne zapalenie rdzenia, objaw Lhermitte’a, czyli pojawia się takie uczucie przebiegnięcie prądu elektrycznego, które rozprzestrzenia się w dół kręgosłupa i to przy zgięciu głową w dół.

Ponad to objawy neurologiczne można podzielić na (ze względu na strukturę mózgu albo rdzenia, która została objęta przez proces chorobowy):

  • zaburzenia wzroku – rzadko dochodzi do całkowitej utraty wzroku, zaburzenia ruchomości gałek ocznych (np. ruchy mimowolne czy podwójne widzenie), oraz zapalenie nerwu wzrokowego (np. ból oka i łuku brwiowego);
  • zaburzenia czucia – nadwrażliwość na ciepło, uczucie palącego gorąca, nieprawidłowe odczuwanie bodźców, a głównie tych w obrębie kończyn i tułowia, np. mrowienie, ściskanie oraz brak czucia, np. brak czucia ułożenia ciała;
  • problemy z utrzymaniem równowagi i koordynacji ruchów – brak koordynacji ruchów, utrata równowagi, utrata częściowej kontroli nad kończynami, dysmetria, czyli nadmiernie obszerne ruchy, zawroty głowy, drżenie zamiarowe rąk, np. podczas wykonywania celowych ruchów;
  • zaburzenia mowy – mowa spowolniona, zmiana rytmu mowy oraz mowa bełkotliwa;
  • zaburzenia napięcia mięśniowego, czyli spastyczność – skurcze mięśniowe, wzmożone napięcie mięśniowe oraz sztywność mięśni, a także wygórowane odruchy;
  • zaburzenia oddawania moczu i stolca – zaparcia albo nietrzymanie stolca, nietrzymanie moczu, utrata kontroli nad zwieraczami oraz częste wypróżnianie i uczucie niepełnego wypróżnienia;
  • zaburzenia w sferze seksualnej – suchość pochwy, impotencja, zmniejszenie wrażliwości na dotyk i inne bodźce, opóźnienie wytrysku oraz zmniejszenie popędu płciowego;
  • zaburzenia emocjonalne i poznawcze – apatia, obniżony nastrój, upośledzenie pamięci krótkotrwałej, depresja, obniżona zdolność uczenia się, labilność emocjonalna, afazja oraz zaburzenia koncentracji, logicznego myślenia i oceny sytuacji;
  • zespół zmęczenia – najczęściej pojawia się po wysiłku oraz narażeniu na ciepło i narasta w godzinach popołudniowych.

Rodzaje stwardnienie rozsianego

Można wyróżnić wiele postaci tej choroby, ponieważ nie ma ona jednorodnego przebiegu klinicznego. Najczęstsze rodzaje SM to:

  • postać rzutowo – remisyjna – jest to najczęstsza postać tej choroby, a przebiega ona z epizodami rzutów, a także z okresami remisji;
  • postać wtórnie postępująca – pojawia się u chorych, u których po okresie rzutów i remisji stwardnienia rozsianego, zaczyna dochodzić do stałej progresji choroby;
  • postać pierwotnie postępująca – gdzie od początku choroby objawy stopniowo zwiększają swoje natężenie;
  • postać pierwotnie postępująca z rzutami – stale wzrastają objawy SM, a także dochodzi do pojawienia się epizodów rzutowych.

Diagnoza stwardnienia rozsianego

Nie ma jednego badania, dzięki któremu można byłoby stwierdzić stwardnienie rozsiane. Chorobę rozpoznaje się na podstawie objawów u pacjenta oraz na podstawie przeprowadzonych badań. W związku z tym wykonuje się analizę parametrów płynu mózgowo – rdzeniowego, który się pobiera w wyniku punkcji lędźwiowej. Można również zlecić badania obrazowe, a szczególnie pomocne jest obrazowanie struktur układu nerwowego metodą rezonansu magnetycznego. Wykonuje się też badania elektrofizjologiczne. Dzięki tym badaniom możliwe jest stwierdzenie lub brak stwardnienia rozsianego. Schorzenie to rozpoznaje się w oparciu o tzw. kryteria McDonalda.

Leczenie stwardnienia rozsianego

Niestety stwardnienie rozsiane jest chorobą nieuleczalną, a to oznacza, że nie ma żadnych środków, które pozwoliłyby pacjentom z SM wrócić do pełnego zdrowia. Jednak są środki farmakologiczne, dzięki którym można łagodzić objawy, ale też zahamować postęp choroby.

Leczenie SM w większości opiera się na tym, że przyczyną choroby są procesy autoimmunologiczne, a dotyczy to tego, że organizm chorego wytwarza przeciwciała, które będą atakowały własne komórki chorego. Leczenie pacjenta z SM ma na celu łagodzenie następstw rzutu, zapobieganie postępowi choroby, a także leczenie objawowe.

W łagodzeniu następstw rzutu stwardnienia rozsianego stosuje się najczęściej kortykosteroidy, które mają na celu zmniejszyć reakcję immunologiczną organizmu osoby chorej, ale też mają na  celu poprawić transmisję nerwową. Jeśli będzie trwał rzut i poda się takie leki steroidowe, to dzięki temu szybciej ustąpią objawy neurologiczne. Jednak z drugiej strony nie ma dowodów, że to właśnie steroidy poprawiają stan pacjenta. Tutaj można stosować następujące steroidy:

  • metyloprednizolon,
  • kortykotropina,
  • prednizon,
  • deksametazon.

Natomiast w zapobieganiu postępowi stwardnienia rozsianego bardzo ważne znaczenie ma zmniejszenie częstości rzutów tej choroby, a także opóźnienie przejścia w fazę postępującą. Dawnej stosowano leki immunosupresyjne, które prowadziły do wyciszenia układu odpornościowego, ale dzisiaj większą skuteczność wykazują leki immunomodulujące:

  • interferon β,
  • mitoksantron,
  • octan glatirameru,
  • natalizumab.

Ważne jest również leczenie objawowe stwardnienia rozsianego. Istotne znaczenie ma tutaj wzięcie pod uwagę indywidualnych objawów z jakimi zmaga się osoba chora oraz problemów, które przy tym występują. Tutaj znalazły zastosowanie metody:

  • niefarmakologiczne, np. fizjoterapia, techniki złożeniowe, stymulacja elektryczna;
  • farmakologiczne;
  • operacyjne.

U osób, które cierpią na spastyczność zastosowanie znalazła rehabilitacja oraz farmakoterapia, która ma na celu zmniejszyć napięcie mięśniowe, zapobiegać przykurczom  mięśni oraz je usprawniać, np. baklofen, tizanidina, dantrolen. Kiedy nie działają takie metody, konieczne może być zastosowanie jakiegoś zabiegu, np. wstrzyknięcie toksyny botulinowej albo przecięcie przednich korzeni nerwowych albo wewnątrzoponowe podawanie leków.

U pacjentów, którzy mają osłabioną siłę mięśniową albo zaburzenia koordynacji ruchowej, stosuje się ćwiczenia fizyczne, aby zapewnić im jak najdłuższą sprawność fizyczną. Jeśli pacjenci skarżą się na ból, konieczne jest leczenie farmakologiczne za pomocą, np. baklofenu albo gabapentyny. Czasami osobie chorej konieczne jest zapewnienie pomocy psychologicznej, a czasami nawet pomoc psychiatryczna.

Niestety nie można przewidzieć przebiegu stwardnienia rozsianego. Największym problemem wśród tych pacjentów jest obniżenie komfortu życia oraz niepełnosprawność. Choroba ta zazwyczaj postępuje powoli, więc nawet po 15 latach choroby pacjent może poruszać się samodzielnie.