Półpasiec – co to jest, jakie są jej przyczyny, objawy i leczenie

Półpasiec to groźna choroba zakaźna, która jest wywoływana przez wirus VZV: varicella - zoser virus. Wirus ten odpowiedzialny jest również za ospę wietrzną. Choroba ta może wystąpić tylko u tych osób, które w przeszłości przeszły ospę wietrzną. Jeśli zostanie wyleczona ospa wietrzna, to wirus i tak pozostaje w organizmie, ale w formie uśpionych komórek nerwowych. Kiedy spada odporność organizmu, wirus się uaktywnia i powoduje półpaśca.

Jest to choroba osób starszych, która wynika z powodu zmniejszenia się liczby przeciwciał anty-VZV. Osoba chora na półpasiec może zarazić osobę nieuodpornioną, która w efekcie zachoruje na ospę wietrzną. 

Pojawieniu się półpaśca sprzyjają stany, które przebiegają z obniżoną odpornością, a są to:

• nowotwory,
• leczenie immunosupresyjne,
• zakażenie HIV.

Objawy półpaśca

Półpasiec rozpoczyna się złym samopoczuciem, bólami głowy i gorączką. Następnie pojawia się ból, pieczenie lub mrowienie, a także przeczulica skóry unerwionej poprzez chorobowo zmieniony nerw. Objawy te mogą się pojawić od dnia do czterech dni przed wykwitami. Czasami dzieje się tak, że wykwity powstają bez objawów wstępnych.

Skóra jest zmieniona zapalnie i pojawiają się na niej w kilku rzutach wykwity, na początku mają postać grudkową, a potem pęcherzykową i do tego są wypełnione treścią surowiczą albo krwistą. Małe pęcherze, które są obok siebie, mogą się zlać w jeden duży pęcherz, który czasami może pęknąć i wtedy tworzą się sączące się, bolesne nadżerki. Od szóstego albo siódmego dnia zaczynają przysychać, a około dziesiątego albo dwunastego dnia powstają strupy, które zaraz potem szybko odpadają. W takim razie przez wiele tygodni pozostają brunatne przebarwienia. Takie wykwity nie wychodzą poza linię środkową ciała i dotyczą głównie obszaru unerwienia jednego segmentu.

Półpasiec najczęściej pojawia się na skórze klatki piersiowej oraz głowy w okolicach unerwionych przez nerw V, a rzadziej VII i VIII. To właśnie na klatce piersiowej najczęściej lokalizuje się półpasiec, ale też w okolicach nerwów międzyżebrowych, następnie szyjne, a także zwoje nerwu V, segmenty lędźwiowe, a  rzadziej są to segmenty krzyżowe i kończyn.

U niewielkiej liczby osób dochodzi do uogólnionej wysypki pęcherzykowej, a to oznacza, że bardzo zmniejszyła się odporność organizmu. I w tej postaci może dojść nawet do zajęcia pnia mózgu, rozsiewu na opony, a potem do zgonu.

Rodzaje półpaśca

Wyróżnia się dwa rodzaje półpaśca:

• półpasiec oczny,
• półpasiec uszny.

Półpasiec oczny

Bardzo często zmiany w tym półpaścu pojawiają się na obszarze unerwionym przez I gałąź nerwu trójdzielnego. Wtedy wykwity pojawiają się w okolicy czołowej, oczodołowej i na powiekach. Poza tym pojawiają się przy nich silne i uporczywe bóle. W niektórych przypadkach dochodzi do zmian na spojówkach i rogówce, a także do przekrwienia spojówkowego, nadtwardówkowego, okołorębkowego. Niekiedy dochodzi do głębokich zmian i powstają owrzodzenia, zmiany zapalne tęczówki i komory przedniej oka z możliwością zropienia.

Gojenie trwa bardzo powoli. Natomiast takie zapalenie rogówki razem z zapaleniem błony naczyniowej oka, może doprowadzić do powstawania blizn na rogówce, ale też może doprowadzić do jaskry, zaćmy, przewlekłego i nawracającego zapalenia błony naczyniowej oka, co zagraża prawidłowemu i ostremu widzeniu. Ten rodzaj półpaśca może przebiegać z porażeniem nerwów okołoruchowych, czyli III, IV i VI.

Półpasiec uszny

Pojawia się w wyniku zapalenia VIII nerwu czaszkowego, zwoju oraz kolanka nerwu twarzowego. Poza tym pojawiają się silne bóle ucha i wysypka pęcherzykowa, która obejmuje małżowinę uszną, przewód słuchowy zewnętrzny oraz błonę bębenkową. Czasami tym objawom może towarzyszyć porażenie obwodowe nerwu VII albo uszkodzenie nerwu VIII, po czym może pojawić się szum w uchu i upośledzenie słuchu.

Powikłania po półpaścu

Do powikłań neurologicznych związanych z półpaścem zalicza się:

• nerwobóle,
• uszkodzenia nerwów czaszkowych,
• zapalenie mózgu i opon mózgowo – rdzeniowych,
• zapalenie rdzenia,
• zespoły polyradiculoneuritis o typie zespołu Guillaina – Barrego.

U większości chorych po tym, jak ustępują zmiany skórne, utrzymują się dokuczliwe nerwobóle w obszarze zajętym przez wygojone już zmiany. Czasami pojawiają się przy tym zaburzenia czucia. Taki ból, który trwa dłużej niż 30 dni od początku półpaśca albo pojawia się 4 tygodnie po okresie bezbólowym jest nazywany postherpetic neuralgia. U niektórych osób bóle czasami trwają nawet do 6 miesięcy, a nawet mogą się utrzymywać latami.

Diagnoza półpaśca

Postać skórna jest tutaj bardzo łatwa do rozpoznania, a z treści pęcherzyków można izolować VZV. Bardzo rzadko wykonuje się tutaj badania wirusologiczne, serologiczne albo wykrywanie DNA VZV w płynie pęcherzykowym PCR.

Leczenie półpaśca

Leczenie postaci skórnej, która przebiega niegroźnie, ogranicza się do stosowania środków przeciwbólowych, a czasami pomaga blokada odpowiednich zwojów. Ponad to miejscowo można stosować środki odkażające oraz witaminy z grupy B. Kiedy rośnie temperatura, można podać pochodne paracetamolu.

Chorzy, którzy mają pierwotne lub wtórne upośledzenie odporności w półpaścu uogólnionym oraz w półpaścu ocznym z owrzodzeniem rogówki, a także w powikłaniach narządowych można podać leki przeciwwirusowe, np. acyklowir. Ważne jest, aby rozpocząć leczenie nie później niż w ciągu 4 dni od początku choroby. Podawane są też czasami inne leki przeciwwirusowe, np. famcyklowir.

Miejsca, które są chorobowo zmienione, czyli te, na których pojawiła się wysypka, pęcherze i strupy, można smarować maściami o działaniu ściągającym, odkażającym, przeciwbólowym i przeciwbakteryjnym. Posmarowanie maścią przyspiesza proces gojenia się oraz zapobiega powstawaniu blizn. Nie wolno przekłuwać, wyciskać i rozdrapywać pęcherzy, grudek i strupów, ponieważ może dojść do zakażenia ran, a poprzez to wydłuży się czas gojenia się.

Zapobieganie półpaścowi

Ryzyko pojawienia się półpaśca zmniejszają szczepienia ochronne. Taka szczepionka może zapobiec ospie wietrznej, a to zmniejsza potem ryzyko wystąpienia półpaśca. Jest też szczepionka, która zapobiega samemu półpaścowi, u osób, które przebyły ospę wietrzną, ale jest niedostępna w Polsce.