Osteoporoza to jedna z najczęstszych przyczyn chorób kości. Wyróżnia się osteoporozę wtórną, jak i pierwotną. Przyczyny tej choroby nie są jeszcze do końca poznane, ale bardzo dużą rolę odgrywa tutaj nieprawidłowe odżywianie, jak i zbyt mała aktywność fizyczna. Choroba ta częściej dotyka kobiety niż mężczyzn. Najbardziej narażone na zachorowanie są osoby powyżej 65. roku życia.

Rodzaje osteoporozy

W zależności od przyczyn, które wywołują chorobę, osteoporozę można podzielić na:

  • pierwotną,
  • wtórną.

Osteoporoza pierwotna

Ten rodzaj osteoporozy dotyczy najczęściej całego kośćca i charakteryzuje się dużym zanikiem kostnym. Ponad to osteoporozę pierwotną można podzielić na:

  • osteoporozę samoistną – pojawia się częściej u młodszych osób w wieku dziecięcym, młodzieżowym i średnim. Jej przyczyna jest nieznana i występuje bardzo rzadko;
  • osteoporozę inwolucyjną – pojawia się u osób starszych w wieku 50 – 70 lat. Jest ona związana ze zmianami hormonalnymi u kobiet (typ I osteoporozy to osteoporoza pomenopauzalna), natomiast powyżej 70 lat jest spowodowana naturalnym procesem starzenia się organizmu (typ II osteoporozy to osteoporoza starcza).

Przyczyny osteoporozy pierwotnej nie są jeszcze poznane, ale wiele wskazuje, że może tu współdziałać wiele przyczyn, np. szczytowa masa kostna, która została wytworzona do końca okresu tworzenia kości, czyli do 30. 35. roku życia.

Osteoporoza wtórna

Osteoporoza wtórna powstaje jako następstwo innych chorób, a w związku z tym główne przyczyny osteoporozy mogą być związane z:

  • zaburzeniami przyswajania wapnia z jelit i metabolizmu witaminy D, co może być następstwem, np. przewlekłych chorób przewodu pokarmowego, wrodzonych zaburzeń wchłaniania, nadużywania alkoholu, a także związane z operacjami przewodu pokarmowego;
  • długotrwałym i przymusowym unieruchomieniem lub ograniczeniem aktywności fizycznej, np. w wyniku porażenia mięśni;
  • zaburzeniami hormonalnymi, które są spowodowane nieprawidłową czynnością gruczołów wydzielania wewnętrznego, np. tarczycy, kory nadnerczy, przytarczyc czy gruczołów płciowych;
  • przebiegiem przewlekłych chorób nerek i wątroby, schorzeń reumatycznych oraz nowotworowych, a także w wyniku długotrwałego przyjmowania niektórych leków.

Aby ustąpiła osteoporoza pierwotna, konieczne jest wyleczenie choroby podstawowej.

Przyczyny osteoporozy

Przyczyny osteoporozy, jak już było napisane wyżej, nie są do końca poznane. Istnieje wiele czynników przyczynowych, które mogą razem współistnieć, ale najważniejsze to niedobór wapnia i estrogenów.

Niedobór wapnia

Kości, które są zmienione osteoporotycznie, mają niedobór wapnia. Negatywny wpływ na stan uwapnienia kości ma brak aktywności fizycznej oraz nieprawidłowy sposób odżywiania się, co sprawia, że w diecie dostarczana jest zbyt mała ilość wapnia. Dlatego w leczeniu osteoporozy ważna jest dieta wysokowapniowa oraz preparaty, które zawierają wapń. Jednak taki niedobór wapnia to nie jedyna przyczyna osteoporozy i ważne jest również zastosowanie innych metod leczenia.

Niedobór estrogenów

Osteoporoza pierwotna pojawia się tylko u kobiet po menopauzie, kiedy dochodzi do wygaszania czynności hormonalnej jajników. W związku ze spadkiem poziomu estrogenów, wzrasta aktywność osteoklastów, a to powoduje zwiększone uszkodzenia kości, ale też inne zmiany biochemiczne w organizmie. W wyniku tego wapń jest uwalniany z kości i zmniejsza się wchłanianie wapnia w przewodzie pokarmowym. To z kolei doprowadza do postępującego zaniku tkanki kostnej oraz do rozwoju zmian osteoporotycznych. Niedobór estrogenów odpowiada tylko za część zachorowań.

Inne przyczyny osteoporozy

Najważniejsze przyczyny tej choroby to:

  • wpływ dzieciństwa i wieku młodzieńczego na rozwój kości, a to ma związek z odpowiednim odżywianiem się i aktywnością fizyczną w tym czasie;
  • złe odżywianie się – byt małe ilości wapnia i magnezu, ale też niedobór jedzenia w związku ze stosowaniem nieracjonalnych diet;
  • przewlekłe zaburzenia trawienia i przemiany materii – gdzie niedobory pokarmowe sprzyjają powstawaniu różnych chorób;
  • diety odchudzające – zarówno nadwaga, jak i otyłość nie gwarantują dostarczenia do organizmu wszystkich niezbędnych produktów. Z kolei zbyt niska waga i nieodpowiednie odżywianie się również powodują niedobory;
  • nadmierne zakwaszenie organizmu – wykazano związek pomiędzy osteoporozą a równowagą kwasowo – zasadową. Jednak samo nadmierne zakwaszenie nie doprowadzi do osteoporozy, ponieważ muszą jeszcze zaistnieć inne czynniki przyczynowe;
  • zbyt mała aktywność fizyczna – związek pomiędzy osteoporozą a aktywnością fizyczną nie może być bagatelizowany;
  • niedobór witaminy D – ta witamina jest niezbędna, aby przyswajać wapń z pokarmów w jelitach, a także do wbudowywania wapnia do kości;
  • zaburzenia hormonalne – niedobór estrogenów dotyczy głównie kobiet w okresie klimakterium, ale do rozwoju osteoporozy mogą się również przyczynić inne zaburzenia, np. schorzenia przysadki mózgowej, nadczynność kory  nadnerczy, nadczynność tarczycy;
  • długotrwałe przyjmowanie leków – np. kortykosteroidy czy heparyna;
  • nadużywanie alkoholu i palenie papierosów.

Objawy osteoporozy

Do najczęściej spotykanych objawów osteoporozy zalicza się:

  • bóle mięśniowe i kostne;
  • wysiłkowe bóle pleców i krzyża – w pierwszym okresie choroby;
  • utrwalone bóle – w zaawansowanym stadium choroby;
  • ograniczenie sprawności ruchowej;
  • obniżenie wzrostu;
  • zmiany postawy ciała.

Powikłania osteoporozy

Jeśli choroba nie zostanie wcześnie rozpoznana i odpowiednio leczona, to może dojść do powikłań, które będą zagrażały złamaniem kręgów i kości. Mogą pojawić się bezobjawowe złamania kręgów, do czego dochodzi bez wyraźnych objawów bólowych. Największe obawy budzi jednak złamanie szyjki kości udowej. Złamanie może dotyczyć także innych kości, gdyż narażona jest na to praktycznie każda kość.

Diagnoza osteoporozy

Już samo pojawienie się wyżej opisanych objawów może wskazywać na osteoporozę. Jednak, aby ostatecznie potwierdzić diagnozę konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych, jak i radiologicznych. Bardzo ważne znaczenie mają wyniki następujących badań laboratoryjnych:

  • oznaczenie poziomu wapnia we krwi;
  • oznaczenie poziomu fosforu i magnezu we krwi;
  • oznaczenie poziomu hormonów płciowych u kobiet w okresie klimakterium;
  • oznaczenie poziomu innych hormonów, a przeważnie hormonów kory nadnerczy, tarczycy i przytarczyc;
  • oznaczenie poziomu cukru we krwi, aby wykluczyć cukrzycę.

Natomiast w badaniu radiologicznym można dopiero stwierdzić przy zaawansowanym stopniu zaniku tkanki kostnej, gdzie ubytek kości jest rzędu 30 – 40%. Można również wykonać pomiar gęstości tkanki kostnej, czyli densytometrię. Badanie to pozwala określić masę kostną oraz gęstość kości.

Leczenie osteoporozy

Osteoporoza wymaga stałego leczenia specjalistycznego. Jednak poza przyjmowaniem samych leków, konieczne jest również zwrócenie uwagi na dietę, aktywność fizyczną czy zaprzestanie stosowania używek.

Dieta w osteoporozie

Istotne znaczenie ma stosowanie diety, która dostarcza do organizmu wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Zapotrzebowanie na te składniki jest uzależnione od wieku, płci i prowadzonego trybu życia. Szczególny nacisk kładzie się tutaj na pokarmy bogate w wapń i witaminę D, np. mleko, kiełki, zielone warzywa liściaste. Przestrzeganie prawidłowe diety  w osteoporozie pozwala dostarczyć do organizmu chorego wapń i białko, które jest niezbędne do odbudowywania tkanki kostnej. Należy również przestać pić alkohol i palić papierosy.

Aktywność ruchowa

Bardzo ważne jest włączenie odpowiedniego programu treningowego. Taki program pomóc może ułożyć terapeuta. Trzeba pamiętać, że przeciążenie ćwiczeniami również jest szkodliwe dla zdrowia. Nie wolno też uprawiać siłowych dyscyplin sportowych, ale też nie można zbytnio forsować organizm, aby osiągnąć jakiś sukces sportowy. Chodzi tutaj o zwiększenie kondycji  oraz zachowanie sprawności fizycznej poprzez dostosowany do indywidualnych potrzeb wysiłek fizyczny. Oczywiście taki trening musi być regularnie powtarzany. Przy osteoporozie nie wolno uprawiać wszystkich dyscyplin sportu. Specjaliści najlepiej polecają spacer w szybkim tempie oraz pływanie.

Leczenie farmakologiczne

Przyjmowanie leków w odwapnieniu kości zawsze musi być konsultowane z lekarzem specjalistą.

Fizjoterapia

Fizjoterapia ma na celu zapobieganie dolegliwościom bólowym kości. Dzięki niej można również zachować siłę mięśniową, a także odpowiednią ruchomość w stawach.

Zapobieganie osteoporozie

Aby zapobiegać osteoporozie, ważne znaczenie ma prowadzenie profilaktyki, czyli:

  • odpowiednia dawka ruchu każdego dnia;
  • stosowanie zdrowej diety;
  • uzupełnianie niedoborów wapnia, witaminy D oraz białka;
  • zrezygnowanie z picia alkoholu i palenia papierosów;
  • konieczne i ważne jest również leczenie każdej choroby.