Są różne czynniki, które mogą powodować nadczynność albo niedoczynność gruczołów przytarczycznych. Narządy te odpowiadają za gospodarkę wapniem w organizmie i w związku z tym może ona ulec silnym zakłóceniem. Jest to bardzo niebezpieczne, ponieważ w skrajnych wypadkach może doprowadzić do zagrożenia życia.

Nadczynność gruczołów przytarczycznych polega na nadmiernym wytwarzaniu parathormonu. Wyróżnia się:

  • nadczynność pierwszorzędową, czyli pierwotną;
  • nadczynność drugorzędową, czyli wtórną;
  • nadczynność trzeciorzędową.

Nadczynność pierwotna gruczołów przytarczycznych

Nadczynność pierwotna najczęściej spowodowana jest przeważnie niezłośliwym gruczolakiem, a rzadziej wynika z chorobliwego powiększenia albo raka przytarczyc. Może to być również choroba rodzinna, co wskazuje na predyspozycje dziedziczne. Przy nadczynności w analizach laboratoryjnych wzrasta poziom wapnia we krwi oraz moczu, a spada stężenie fosforanów. W zależności od skutków tych zmian można wyróżnić następujące obrazy choroby:

  • postać żołądkowo – jelitowa - która przebiega z nawracającymi wrzodami żołądka i dwunastnicy, a czasami ze skłonnością do zapalenia trzustki;
  • postać nerkowa – powoduje ona zwapnienie tkanki nerek oraz powstawanie kamieni nerkowych;
  • postać kostna – która prowadzi do osteodystrophii fibrosa generalisata, a objawy tej postaci to reumatoidalne bóle kości, zaburzenia w procesie przebudowy kości z odwapnieniem oraz chaotycznym tworzeniem się materiału kostnego, a nawet odkształcenie szkieletu, stwardnienie szpiku kostnego czy tworzenie się torbieli, osłabienie mięśni albo tworzeniem się kamieni nerkowych.

Poza tymi trzema postaciami czasami pojawia się również nieswoisty przebieg choroby, który charakteryzuje się odkładaniem wapnia w różnych narządach, np. w oczach, płucach i żołądku. Wzrasta też poziom kwasu moczowego i towarzyszą temu ataki dny.

Może również dojść do rozwoju syndromu hiperkalcemii, a to oznacza nadmiar wapnia we krwi, ale na ten syndrom składają się również inne objawy:

  • osłabienie mięśni,
  • zaparcia,
  • wzdęcia,
  • zwiększone wydalanie moczu,
  • podwyższone pragnienie,
  • gromadzenie się wapnia,
  • zaburzenia pamięci,
  • rozstrój psychiczny.

W takim skrajnym przypadku może dojść tutaj do rozwoju przełomu hiperkalcemicznego, co doprowadza do niewydolności nerek, zaburzeń świadomości, śpiączki oraz do zatrzymania czynności serca.

Leczenie nadczynności pierwotnej polega na chirurgicznym usunięciu guza albo jakiejś części gruczołów przytarczycznych. Po operacji chory musi mieć podawany wapń lub witaminę D, aby zapobiec u niego tężyczce.

Nadczynność wtórna gruczołów przytarczycznych

Przyczyny nadczynności wtórnej znajdują się poza gruczołami, które powiększają się w związku z czynnikami sprawczymi. Analiza wapnia we krwi pokazuje, że jest on w granicach normy lub poniżej. Wyróżnia się następujące przyczyny:

  • brak wapnia, który wynika z niedoboru wapnia w pożywieniu albo też związane jest z nieprawidłowym trawieniem , co jest związane z niedostatecznym pobieraniem wapnia z jelita albo w związku z deficytem witaminy D;
  • wzrost zapotrzebowania na wapń i to przeważnie w czasie ciąży i karmienia piersią;
  • zbyt wysoki poziom fosforanów we krwi, który pojawia się głównie przy chorobach nerek, a związany jest z ograniczeniem wydalania;
  • nadczynność przytarczyc u noworodków, których matka również cierpi na nadczynność.

Aby wyleczyć taką nadczynność wtórną, konieczne jest leczenie wymienionych przyczyn.

Nadczynność trzeciorzędowa gruczołów przytarczycznych

Ta nadczynność występuje bardzo rzadko i zazwyczaj pojawia się jako reakcja na nadczynność wtórną, która została wywołana nieprawidłową pracą nerek. Wtedy to chory ma już bardzo powiększone przytarczyce albo gruczolaka, który stanowi podłoże nadczynności.

Nadczynność rzekoma przytarczyc

Poza opisanymi wyżej nadczynnościami gruczołów przytarczycznych wyróżnia się, ale jeszcze trzeba ją odróżnić od nich, nadczynność rzekomą przytarczyc. Powstaje ona jako wynik dziedziczenia nieprawidłowości w wydalaniu fosforanów przez nerki. To z kolei przyczynia się do przesunięcia proporcji wapnia o fosforanu we krwi. Dochodzi do spadku fosforanów we krwi w związku ze zwiększonym ich wpływem wraz z moczem.

Czasami przyczyną nadczynności rzekomej jest syndrom paranowotworowy, a to oznacza zaburzenie czynności, które jest związane z obecnością guza, ale nie jest wywołane wzrostem albo przerzutami nowotworu. Ważne jest również to, że syndrom może poprzedzać wystąpienie takiego guza.