Kserostomia to inaczej suchość jamy ustnej. Jest ona spowodowana redukcją lub zupełnym brakiem wytwarzania śliny, a temu dodatkowo towarzyszą nieprzyjemne objawy. Istotne jest, aby kserostomii nie mylić z uczuciem suchości, które pojawia się przy gorączce albo w upalne dni.

Ślina i jej właściwości

Organizm zdrowego człowieka każdego dnia produkuje 1,5 litra śliny, która w 99% składa się z wody. Natomiast pozostały 1% to są substancje nieorganiczne i organiczne, które sprawiają, że ma ona wyjątkowe właściwości. 

Najważniejsze właściwości śliny to, np.:

  • nawilżanie błony śluzowej;
  • zawiera substancje, które sprzyjają regeneracji nabłonka;
  • zawarte są w niej komórki układu immunologicznego, czyli leukocyty, które walczą z drobnoustrojami;
  • zawiera jony, które wpływają na reminalizację szkliwa;
  • obmywa kubki smakowe, co pozwala odczuwać smak;
  • zawiera enzymy, które umożliwiają wstępne trawienie pokarmu;
  • umożliwia poprawnie mówić;
  • oczyszcza jamę ustną oraz zęby z resztek pokarmowych.

Rodzaje kserostomii

Wyróżnia się dwa rodzaje kserostomii:

  • kserostomia prawdziwa,
  • kserostomia rzekoma.

Kserostomia prawdziwa to zespół objawów, który został wywołany poprzez zmniejszenie funkcji gruczołów ślinowych z prawidłową błoną śluzową, czyli typ I, a także z towarzyszącym jej zanikiem, czyli typ II.

Natomiast kserostomia rzekoma to dolegliwość, która objawia się subiektywnym uczuciem suchości i pieczenia jamy ustnej u osób, prawidłowo wydzielających ślinę przez gruczoły ślinowe i bez towarzyszących temu objawów klinicznych.

Przyczyny kserostomii

Do najważniejszych przyczyn kserostomii, czyli suchości jamy ustnej zalicza się:

  1. przewlekłe stosowanie jednego lub kilku leków z długiej listy różnych leków, a wśród nich można znaleźć:
  • leki o działaniu moczopędnym, czyli diuretyki;
  • leki o działaniu przeciwdepresyjnym (trójpierścieniowe);
  • leki o działaniu przeciwhistaminowym;
  • leki hipotensyjne;
  • leki o działaniu neuroleptycznym;
  • leki o działaniu pobudzającym układ współczulny;
  • leki o działaniu rozszerzającym oskrzela;
  • leki o działaniu anksjolitycznym, czyli przeciwlękowe;
  • leki o działaniu cholinolitycznym;
  • chemioterapeutyki;
  • narkotyczne leki przeciwbólowe;
  • cytostatyki;
  • leki stymulujące układ immunologiczny;

2. choroby ogólne:

  • zaburzenia funkcji tarczycy, czyli nadczynność tarczycy;
  • cukrzyca;
  • reakcja odrzucenia po przeszczepach;
  • sarkoidoza;
  • amyloidoza;
  • lipoidoproteinemia;
  • stany psychogenne, czyli stany lękowe, depresja endogenna;
  • anemia mikrocytarna i deficyt Fe;
  • awitaminozy (witamina B1, B6);
  • AIDS;
  • guzy kąta mostowo – móżdżkowego, czyli ucisk na korzenie nerwu twarzowego;
  • odwodnienie, szczególnie o osób starczych;
  • kolagenozy, czyli twardzina, toczeń rumieniowaty, zespół Sjögrena (pierwotny i wtórny);
  • grzybica jamy ustnej;
  • choroby alergiczne, czyli pokrzywka, choroba posurowicza, atopowe zapalenia;

3. radioterapia guzów głowy i szyi;

4. czynniki miejscowe, czyli palenie papierosów, oddychanie przez usta oraz używanie całkowitych protez zębowych.

Do niedawna, jako przyczynę kserostomii, wymieniano zaawansowany wiek pacjenta, ale współcześnie dowiedziono, że za częste występowanie suchości w jamie ustnej u osób starszych odpowiedzialny jest nie tylko wiek, ale również leki, jakie oni przyjmują i towarzyszące temu schorzenia ogólnoustrojowe.

Objawy kserostomii

Objawy kserostomii pojawiają się w związku z uszkodzeniem delikatnych tkanek i narządów jamy ustnej, które są niechronione przez wystarczającą ilość śliny. Do najważniejszych objawów kserostomii zalicza się:

  • pieczenie/palenie języka i/lub warg;
  • trudności w przyjmowaniu i połykaniu pokarmów;
  • zaburzenia odczuwania smaku z przewagą smaku słonego i gorzkiego;
  • utrudnione mówienie i jest konieczność ciągłego popijania wody;
  • skłonność do owrzodzeń błony śluzowej i wtórnych zakażeń bakteryjno – grzybiczych;
  • próchnica okrężna, która bardzo szybko postępuje;
  • kandydoza;
  • suchość i zmiana zabarwienia błony śluzowej, od bladoróżowej do ognistoczerwonej;
  • wygładzenie lub pobrużdżenie języka;
  • atrofia brodawek;
  • gładka lśniąca lub pomarszczona błona śluzowa jamy ustnej.

Diagnoza kserostomii

W rozpoznaniu kserostomii pomagają objawy oraz wykonanie standardowych testów sialometrycznych. Sialometria polega na mierzeniu szybkości i ilości wydzielania śliny. Badania te będą dotyczyły:

  • kontroli ilości śliny niestymulowanej,
  • kontroli ilości śliny stymulowanej,
  • kontroli poziomu wydzielania z gruczołów podniebienia,
  • kontroli poziomu wydzielania z gruczołów przyusznych.

Leczenie kserostomii

Przed rozpoczęciem leczenia suchości w jamie ustnej bardzo ważne jest ustalenie przyczyny tego schorzenia, ponieważ najczęściej jest to związane z przyjmowaniem leków i ich wzajemnych interakcji. W związku z tym bardzo często wystarczy zmienić lub zrezygnować z niektórych leków. Tak samo będzie z chorobą ogólną, ponieważ jej prawidłowe leczenie może przynieść pozytywne efekty.

Poza tym leczenie przyczynowe kserostomii będzie obejmowało:

  • podawanie leków stymulujących wydzielanie śliny, np. cholinomimetyki bezpośrednie albo inhibitory acetylocholinestazy oraz leki stymulujące wydzielanie żółci;
  • terapia menopauzy (estrogeny);
  • ssanie pastylek, żucie gumy bez cukru, takie intensywne żucie;
  • ćwiczenia fizyczne.

Czasami nie ma wyjścia i konieczne jest tylko zastosowanie leczenia objawowego:

  • substytuty śliny, czyli sztuczna ślina, zmiękczanie i nawilżanie błony śluzowej, np. karboksymetylocelluloza albo mucyna w postaci sprayu, tabletek do ssania czy płynu do płukania jamy ustnej;
  • mleko krowie, które nawilża, buforuje, odżywia i sprzyja demineralizacji szkliwa;;
  • częste picie małych ilości wody;
  • profilaktyka próchnicy;
  • leczenie infekcji grzybiczych jamy ustnej;
  • siemię lniane do płukania.

Domowe sposoby na kserostomię

Jest wiele domowych sposobów, które pozwalają zmniejszyć dolegliwości związane z kserostomią:

  • częste popijanie małych ilości wody;
  • płukanie jamy ustnej przynajmniej raz dziennie siemieniem lnianym, ponieważ ma ono działanie powlekające, osłaniające i zmiękczające, a do tego chroni wysuszoną błonę śluzową jamy ustnej;
  • można korzystać ze specjalnych past dla osób z kserostomią oraz z miękkich szczoteczek, a poza tym trzeba unikać past wybielających oraz zapobiegających parodontozie, ponieważ mają takie składniki, które mogą wysuszać śluzówkę;
  • lepiej nie stosować płukanek jamy ustnej, które zawierają alkohol, ponieważ mogą podrażniać błonę śluzową;
  • można nawilżać usta pomadką ochronną;
  • można ssać tabletki z witaminą C, a to stymuluje wydzielanie śliny;
  • można korzystać z nawilżaczy powietrza, a przeważnie podczas snu;
  • stosować odpowiednią dietę:

- potrawy, których należy unikać, to: ryż, pieczywo chrupkie, mocno wypieczone mięso, ostre przyprawy, np. pieprz, a także soki owocowe, mocna kawa, herbata, napoje Cola, słone przekąski, jedzenie typu fast food oraz ocet, owoce cytrusowe, kruche ciasteczka, alkohol i papierosy;

- potrawy, które można jeść, to: potrawy o dużej zawartości wody, np. zupy krem oraz potrawy typu przeciery, pure, suszone śliwki, banany, do posiłku można dodać sosu albo oliwy, a także można zjadać większość surowych owoców, ryby, jajka i jogurty naturalne.