Krztusiec znany jest również pod nazwą koklusz. Jest to ostra, zakaźna choroba dróg oddechowych, która dotyczy wyłącznie ludzi, a przeważnie dzieci. Wywoływana jest przez pałeczki Bordetella pertussis. Krztusiec może się pojawić nawet już po kilku dniach od urodzenia.

Jak dochodzi do zakażenia?

Na koklusz chorują głównie dzieci do 5. roku życia. Może również wystąpić u noworodków i niemowląt poniżej 6. miesiąca życia, ponieważ przeciwciała, które dziecko otrzymało biernie od swojej matki, nie będą go chroniły przed infekcją.

Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową poprzez kontakt z osobą chorą. Zakaźność przy tej chorobie jest bardzo duża. Poprzez taki domowy kontakt z osobą chorą do zakażenia może dojść w 90 – 100% przypadków. Najwyższa zakaźność jest w fazie nieżytowej oraz we wczesnym okresie napadowego kaszlu. Jednak zachorowanie na krztuśca nie pozostawia potem trwałej odporności.

Objawy krztuśca

Okres inkubacji trwa od 7 do 10 dni, a po nim pojawia się objawowe stadium choroby. Można wyróżnić trzy fazy kliniczne tej choroby:

  1. faza nieżytowa, która trwa średnio 1 – 2 tygodnie;
  2. faza ostrego, napadowego kaszlu, która trwa 1 – 4 tygodnie;
  3. faza zdrowienia, która trwa 1 – 4 tygodnie.

Faza nieżytowa

Faza nieżytowa pod względem objawów przypomina głównie przeziębienie, a obraz kliniczny jest niecharakterystyczny. Chory ma następujące objawy:

  • złe samopoczucie,
  • wodnisto – surowiczy wyciek z nosa,
  • łzawienie,
  • kichanie,
  • łagodny kaszel,
  • gorączka przeważnie nie występuje.

Największa ryzyko zakażenia jest w fazie kataralnej i wtedy można uzyskać dodatnie posiewy bakteriologiczne.

Faza napadowego kaszlu

Faza ta nie zawsze musi być poprzedzona tymi objawami z fazy nieżytowej. Ataki kaszlu pojawiają się nagle i to przeważnie w nocy i mogą być bardzo gwałtowne. W ciągu jednego napadu można kaszlnąć od 10 do 30 razy. W tym kaszlu nie ma wdechów podczas napadów, co jest charakterystyczne przy kaszlu o innych przyczynach. Na koniec napadu krztuścowego słychać charakterystyczne tzw. „pianie koguta”, a jest to zanoszenie się i taki silny, wdechowy świst. Dochodzi do niego w związku z nagłym wdechem przy zamkniętej głośni. Ten objaw będzie się pojawiał rzadziej u starszych dzieci, ponieważ mają większe światło górnych dróg oddechowych. U wielu osób takie ataki mogą się zakończyć wymiotami. Napady kaszlu mogą też występować jeden po drugim, a wszystko razem będzie trwało kilka minut.

Pojawienie się ataku kaszlu może być spowodowane:

  • próbą karmienia, czyli dostawieniem dziecka do piersi;
  • nagłym i silnym bodźcem akustycznym;
  • badaniem gardła;
  • wykrztuszeniem gęstej plwociny z górnych dróg oddechowych.

Bardzo źle wygląda ciężki napad kaszlu krztuścowego. Przy takim napadzie pojawia się:

  • nabrzmienie żył szyi i głowy;;
  • zaczerwienienie, a później zasinienie i obrzęk twarzy, a przeważnie wokół oczodołów;
  • wytrzeszcz gałek ocznych;
  • pojawiają się wybroczyny w skórze twarzy i górnej części klatki piersiowej;
  • dochodzi do wylewów dospojówkowych i dotwardówkowych;
  • krwawienie z nosa;
  • czasami dochodzi do owrzodzenia wędzidełka języka;
  • wysiłek w związku z takim kaszlem jest duży i powoduje, że osoba chora jest wyczerpana;
  • u małych dzieci ciężki napad kaszlu kończy się wymiotami, bezdechem, sinicą, a nawet czasami utratą przytomności.

Jeśli będzie się przedłużał taki stan niedotlenienia, to może dojść do nieodwracalnych zmian i zgonu.

Dobowa liczba ataków krztuścowych waha się od 2 – 5, a w ciężkich przypadkach od 40 do 50. W tej fazie krztuśca gorączka przeważnie się nie pojawia.

Faza zdrowienia

W tej fazie napadowy kaszel jest słabszy i staje się przewlekły. Objawy całkowicie ustępują w ciągu 3 – 4 tygodni, a rzadko w ciągu kilku miesięcy.

Powikłania po chorobie

Najwięcej powikłań jest w drugiej fazie choroby. Pojawiają się wtórne infekcje bakteryjne, a przeważnie ropne zapalenie płuc z elementami rozedmy albo/i niedodmy. Powszechnym powikłaniem jest również ostre zapalenie ucha środkowego.

Mogą też pojawić się powikłania ze strony środkowego układu nerwowego, takie jak:

  • napady padaczkowe,
  • przemijające niedowłady połowicze,
  • afazja,
  • ślepota,
  • głuchota,
  • ataksja,
  • sztywność odmóżdżeniowa,
  • śpiączka.

Rzadko zdarza się krwiak podtwardówkowy albo nadoponowy. Z kolei wymioty mogą doprowadzić do zasadowicy metabolicznej, objawów tężyczki, jaki i również zachłystowego zapalenia płuc. Wzrasta ciśnienie wewnątrz jamy ustnej, a to sprzyja do rozwoju przepukliny pępkowej i pachwinowej. Długotrwały przebieg kliniczny może doprowadzić do niedożywienia i spadku masy ciała.

Diagnoza krztuśca i różnicowanie go z innymi chorobami

Charakterystyczne cechy krwi obwodowej osób chorych na krztusiec to wzrost liczby białych krwinek, bezwzględna limfocytoza w rozmazie. Każde podejrzenie, że dana osoba jest chora na krztusiec, musi być potwierdzone bakteriologicznie. Standardową metodą jest izolacja B. pertussis z wydzieliny z jamy nosowo – gardłowej. Dodatnie posiewy bakteriologicznie zwykle są potwierdzane w większości przypadków krztuśca.

Można również wykonać nowsze testy diagnostyczne, np. PCR, które wykrywają swoiste DNA B. pertussis. Natomiast we wstępnej fazie choroby rzadko wykonuje się badania serologiczne, a większe znaczenie mają przy przewlekłym napadowym kaszlu u osób, u których wcześniej nie zostały wykonane badania bakteriologiczne.

W różnicowaniu tej choroby z innymi chorobami trzeba wykluczyć następujące choroby układu oddechowego spowodowane, np. przez B. parapertussis lub Chlamydia pneumoniae, a także wirus grypy, paragrypy oraz adenowirusy.

Objawy, które przypominają napady kaszlu krztuścowego może wywołać ciało obce w drogach oddechowych, torbiel włóknista krtani, mukowiscydoza, zakażenia Pneumocystis carinii oraz gruźlica węzłowo – płucna.

Leczenie krztuśca

W leczeniu lekami z wyboru są makrolidy (czyli azytromycyna, klarytromycyna oraz erytromycyna), a jeżeli są one źle tolerowane, to podaje się trimetoprim-sulfametoksazol. Jeśli antybiotykoterapia będzie prowadzona w fazie nieżytowej, to może złagodzić objawy kliniczne.

Mniejszy efekt terapeutyczny daje wprowadzenie leczenia przyczynowego w drugim etapie choroby. Przeciwwskazane jest podawanie erytromycyny noworodkom, gdyż powinny one dostać azytromycynę. Natomiast klarytromycyny nie wolno podawać dzieciom przed skończeniem 6. miesiąca życia. Trimetoprim-sulfametoksazol może być stosowany od 3. miesiąca życia.

Noworodki i niemowlęta powinny być hospitalizowane ze względu na groźne powikłania, a głównie w czasie napadu kaszlu. Osoby z przebiegiem ciężkim również powinny zostać poddane leczeniu szpitalnemu.

Zapobieganie krztuścowi

Osoba zdrowa, która mieszka z chorym na krztusiec powinna przyjmować profilaktycznie antybiotyk z grupy makrolidów. W Programie Szczepień Ochronnych znajduje się szczepionka przeciwko krztuścowi. Wykonywania jest szczepionką skojarzoną DTP. Pierwotnie szczepionkę przeprowadza się w pierwszym roku życia. Pierwsza dawka jest w 6. – 8. tygodniu życia i składa się z 3 iniekcji w odstępach sześciotygodniowych. Niepożądane objawy poszczepienne to:

  • wysoka gorączka;
  • długotrwały i wysokotonalny płacz/krzyk,
  • drgawki, a najczęściej te gorączkowe,
  • zapaść naczyniowa;
  • bardzo rzadko występują objawy encefalopatii, które mogą pojawić się w pierwszych 7 dniach po szczepieniu.