Konflikt serologiczny jest chorobą hemolityczną noworodka, a polega na tym, że w czerwonych lub białych krwinkach płodu występują cechy antygenowe, których nie stwierdzono u matki. Konflikt ten najczęściej powstaje podczas porodu, gdy krew matki miesza się z krwią dziecka. Może się pojawić, gdy matka ma krew z czynnikiem Rh-, a ojciec Rh+. Właśnie w takim przypadku organizm matki postrzega własne dziecko jako coś obcego i w związku z tym zaczyna wytwarzać i atakować je przeciwciałami.

Co to jest konflikt serologiczny?

W czasie ciąży płód otrzymuje cechy antygenowe od matki i od ojca, a jest to związane z tym, że do krążenia matki przenikają krwinki płodowe razem z cechami antygenowymi ojca, których nie ma matka. W związku z tym u matki wytwarzają się przeciwciała, które są skierowane właśnie przeciwko tym antygenom.

Przykładem takiego konfliktu będzie różnica antygenów Rh krwinek czerwonych pomiędzy matką a płodem. Konflikt powstaje, ale też wytwarzane są przeciwciała w krążeniu matki, gdy płód odziedziczy po ojcu antygen Rh+, a matka ma Rh-. Powstające przeciwciała, dostają się do krążenia płodowego i powodują uszkodzenie krwinek płodowych. To z kolei może spowodować rozwój choroby, jaką jest choroba hemolityczna płodu, czyli konflikt serologiczny.

Jak powstaje konflikt serologiczny?

Każdy człowiek ma inną grupę krwi i może to być grupa:

Poza tym ludzi odróżnia od siebie jeszcze coś innego, gdyż na powierzchni krwinek czerwonych niektórzy posiadają antygen D. Więcej, około 85%, jest ludzi, u których występuje czynnik Rh+, a u około 15% jest to czynnik Rh-. To oznacza, że większość kobiet w ciąży ma czynnik Rh+ i te kobiety nie są narażone na konflikt serologiczny. Inaczej jest w przypadku, gdy matki mają czynnik Rh-. Wtedy duże znaczenie ma, jaki czynnik posiada ojciec. Jeśli będzie to Rh- to nie pojawia się żadne zagrożenie. To oznacza, że konflikt serologiczny powstanie, gdy matka ma krew Rh-, a ojciec Rh+ i gdy dziecko odziedzicza po ojcu.

grupy krwi, konflikt serologiczny

Mieszanie się krwi matki z krwią płodu

Aby w organizmie matki powstały przeciwciała, to do jej krwioobiegu musi przedostać się minimum 0,2 ml krwi płodowej. W związku z tym ważne jest, aby mamy do 12 tygodnia ciąży posiadały już zdefiniowaną grupę krwi, czynnik Rh, a także, gdy ma Rh-, poziom przeciwciał, które atakują czerwone krwinki płodu. Krew płodu może dostać się do organizmu matki, gdy:

odklei się łożysko,
doszło do krwotoku,
było robione cesarskie cięcie,
jest to ciąża pozamaciczna,
doszło do poronienia,
w wyniku operacji i zabiegów wewnątrz macicy,
podczas badań prenatalnych,
w czasie porodu operacyjnego z użyciem kleszczy.

Czy można zapobiec konfliktowi serologicznemu?

Medycyna bardzo stara się, aby nie dopuścić do konfliktu serologicznego i w związku z tym kobietom w ciąży o grupie Rh- podaje się w zastrzyku immunoglobulinę anty D (inne nazwy: anty RhD albo Rhogam). To, co się podaje matkom jest naturalnym produktem wytwarzanym z krwi. Dzięki niemu w organizmie matki nie powstają groźne dla dziecka przeciwciała. Jest to możliwe dzięki temu, że szybko niszczy wszystkie krwinki płodu, które mogły przedostać się do krwioobiegu matki. Jest to metoda o bardzo dużej skuteczności. W Polsce immunoglobulina podawana jest przeważnie tylko jeden raz. Podaje się ją po porodzie, do około 72 godzin od narodzin dziecka. Produkt ten powinny również otrzymać kobiety z czynnikiem Rh-, u których doszło do:

usunięcia ciąży pozamacicznej;
stwierdzenia poronienia;
silnego krwotoku w II lub III trymestrze ciązy;
miały przeprowadzoną aborcję;
poddały się inwazyjnym badaniom prenatalnym, czyli amniopunkcja albo biopsja kosmówki.

Co robić, jeżeli wystąpił konflikt serologiczny?

Gdy w badaniach wyjdzie, że we krwi przyszłej mamy są obecne przeciwciała anty D, to powinna ona być pod stałą opieką lekarską. Poziom tych przeciwciał trzeba stale kontrolować i tutaj konieczne jest zrobienie dodatkowych badań w 28., 32. oraz 36. miesiącu ciąży. Poza tym, co 2 lub 3 tygodnie trzeba robić badanie USG, co pozwoli sprawdzić, jak ten konflikt serologiczny wpływa na dziecko.

Kiedy poziom tych przeciwciał jest niski, to zagrożenie jest niewielkie i może nie potrzebna będzie interwencja medyczna. Jednak, gdy tych przeciwciał jest dużo, to będą one zagrażały bezpieczeństwu dziecka, a lekarz może zdecydować o wcześniejszym porodzie. Po 16. – 18. tygodniu ciąży nasila się przenikanie przeciwciał anty D przez łożysko matki, a największe będzie w III trymestrze, dlatego ciążę najlepiej rozwiązać w 37. lub 38. tygodniu ciąży.

Rozwój i objawy choroby hemolitycznej

Jeśli ciąża przebiega z konfliktem serologicznym, to jest ryzyko rozwoju choroby hemolitycznej u płodu. Ważne jest to, że nie każdy konflikt oznacza tę chorobę. Kiedy jednak układ immunologiczny matki zacznie produkować przeciwciała, które będą się przedostawały przez łożysko do krwioobiegu płodowego, to można mówić o początku choroby hemolitycznej.

Jeśli spadnie ilość czerwonych krwinek, to spowoduje to niedokrwistość u płodu. Organizm dziecka będzie się próbował bronić przed skutkami choroby, ale jeszcze nie może temu sprostać. Niedokrwistość ta może spowodować, że u dziecka rozwinie się niedotlenienie, co może doprowadzić do zaburzenia rozwoju płodu. Poza tym dochodzi do wzrostu stężenia bilirubiny, co może spowodować żółte zabarwienie wód płodowych. Objawy związane z dużą ilością bilirubiny we krwi będą widoczne u dziecka dopiero na narodzinach. Może to być ciężka żółtaczka albo mogą się pojawić objawy, które będą oznaczały, że bilirubina dostała się do mózgu noworodka. Jednak takim najgroźniejszym skutkiem i objawem tej choroby jest uogólniony obrzęk płodu, czyli zgromadzenie się płynu w ciele płodu. To powikłanie jest najgroźniejsze i rozwija się najczęściej w związku z brakiem odpowiedniego leczenia. Najcięższa postać chroboty hemolitycznej może zakończyć się zgonem wewnątrzmacicznym albo śmiercią noworodka zaraz po porodzie.

Po postawieniu diagnozy, lekarz musi ocenić stopień nasilenia choroby, a jej leczenie polega głównie na przetaczaniu płodowi odpowiednio dobranej oraz przygotowanej krwi. Robi się to na podstawie próby krzyżowej. Zabieg ten trzeba powtarzać do momentu zakończenia ciąży. W zależności od potrzeby można po porodzie zastosować u noworodka fototerapię światłem ultrafioletowym, ale też możliwe jest kontynuowania leczenia za pomocą przetoczeń krwi.