Dżuma to jedna z najgroźniejszych chorób bakteryjnych. Jest to ostra choroba zakaźna o przebiegu gorączkowym. Chorobę tę wywołuje Gram-ujemna pałeczka Yersinia pestis. Pałeczka ta zawiera wiele antygenów i toksyn, które mają bardzo ważną rolę w kształtowaniu patogenezy dżumy i zjadliwości drobnoustroju.
Dżuma nadal występuje endemicznie w krajach Afryki, Azji i Ameryki, a najwięcej przypadków jest w Wietnamie, Myanmarze oraz w Brazylii i Kenii. Należy ona do chorób pierwotnie odzwierzęcych. U zwierząt szerzy się głównie wśród gryzoni za pośrednictwem pcheł lub poprzez zjedzenie innych zakażonych zwierząt. Natomiast dla ludzi bardzo groźne są przeważnie zakażone szczury, wiewiórki, a bardzo rzadko inne zwierzęta, z których zakażenie na człowieka przenoszą pchły.
Postaci dżumy
Wyróżnia się trzy postacie dżumy:
- dymieniczą,
- septyczną,
- płucną.
Postać dymienicza
Jest to najczęściej występująca postać kliniczna tej choroby. Kiedy do organizmu dostają się drobnoustroje, to zaczynają wywoływać różne zmiany w okolicznych węzłach oraz naczyniach chłonnych. Jeśli będzie się rozsiewała przez krew, to spowoduje też powstawanie zmian w innych narządach, np. w ośrodkowym układzie nerwowym czy w płucach.
Ta postać dżumy wylęga się od 2 do 8 dni, a rozpoczyna się najczęściej:
- gorączką,
- dreszczami,
- osłabieniem:
- bólem głowy.
Poza tym od samego początku choroby albo po paru godzinach mogą się pojawić bolesne powiększenia węzłów chłonnych, a najczęściej dotyczy to węzłów pachwinowych, szyjnych i pachowych. Takie zmienione węzły chłonne, czyli dymienice, mają kształt owalny i mogą mieć wielkość od 1 do 10 cm. Poza tym wokół nich widać obrzęk tkanki podskórnej. Podczas dotykania węzły chłonne będą bardzo tkliwe.
Początek dżumy jest nagły, a gorączka i powiększone węzły chłonne pojawiają się praktycznie jednocześnie. Jeśli są to ciężkie przypadki, to przebieg może być bardzo szybki i nawet w ciągu 2 – 4 dni od zachorowania może zakończyć się zgonem.
U niektórych chorych na początku może się pojawić niewielka i krótkotrwała bakteriemia. Bardzo często pojawia się również niepokój, zamroczenie, podniecenie, a czasami nawet śpiączka. Gorączka będzie powyżej 38 stopni Celsjusza, pojawia się również tachykardia oraz obniżenie ciśnienia tętniczego krwi wraz z objawami rozszerzenia naczyń. Wątroba i śledziona także będą bardzo tkliwe. Dochodzi do zmian histopatologicznych w węzłach chłonnych, które charakteryzują się martwicą oraz zmianami krwotocznymi. W materiale z takiego węzła można znaleźć czystą hodowlę pałeczek dżumy. Stopniowo zaczynają rozmiękać dymienice, a poprzez przetoki będzie wydalana ropna treść.
Postać septyczna
W tej postaci dochodzi do znacznej bakteriemii, a w rozmazie krwi można znaleźć charakterystyczne pałeczki dżumy, a ich liczba będzie służyła za wskaźnik rokowniczy. Do rozwinięcia się tej postaci może dojść z postaci dymieniczej, ale rzadziej występuje jako postać pierwotna. W postaci pierwotnej okres wylęgania jest bardzo krótki, a przebieg choroby ciężki i pojawiają się także objawy toksemii. Postać ta zazwyczaj kończy się zgonem po 1 lub 2 dniach.
Postać płucna
Do jej rozwoju dochodzi w związku z powikłaniem po dżumie dymieniczej poprzez rozsiew jej do płuc za pomocą drogi krwionośnej. Pojawiają się takie objawy jak:
- gorączka;
- limfadenopatia;
- kaszel;
- bóle w klatce piersiowej;
- krwioplucie, a w plwocinie można znaleźć pałeczki dżumy;
- może też pojawić się odoskrzelowe zapalenie płuc albo zlewne zagęszczenia.
Chory, który ma zapalenie płuc przy dżumie, będzie dużo kaszlał, a wraz z kaszlem będzie wydalał duże ilości pałeczek i w związku z tym jest bardzo zakaźny dla otoczenia.
Bardzo rzadko występuje postać pierwotnie płucna, a pojawia się przy zakażeniach drogą wziewną. Ma bardzo ciężki przebieg i zazwyczaj kończy się zgonem w ciągu jednej doby od zachorowania.
Jako powikłanie może się pojawić zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych razem z pałeczkami dżumy w płynie mózgowo – rdzeniowym.
We krwi obwodowej pojawiają się:
- obojętnochłonna leukocytoza,
- czasami i to głównie u dzieci można stwierdzić odczyn białaczkowy,
- w krwinkach mogą być ziarnistości toksyczne,
- czasami dochodzi do trombocytopenii,
- krwawienia,
- zespół rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego.
Diagnoza dżumy
W celu rozpoznania choroby można wykonać badania bakteriologiczne. Materiał do zbadania od chorego może być pobrany z treści ropnej z dymienic, krwi albo plwociny.
Wykonać można też badania serologiczne, gdzie najważniejszą wartość ma odczyn biernej hemaglutynacji, a dalej odczyn precypitacji oraz wiązania dopełniacza.
Ważne jest, aby różnicować dżumę z innymi chorobami. Tak więc postać dymieniczą należy różnicować z białaczką, ziarnicą złośliwą, tularemią, a dwie pozostałe postacie z posocznicą oraz zapaleniem płuc o innej etiologii.
Leczenie dżumy
Leczenie w rejonach endemicznych dżumy należy rozpocząć już przy samym podejrzeniu o tę chorobę i to nawet zanim zostaną ukończone badania. Lekiem z wyboru jest tutaj streptomycyna. Skuteczna może być również tetracyklina. Natomiast w zapaleniu opon mózgowo – rdzeniowych pomóc może chloramfenikol dożylnie. Skuteczny jest także Ko-trimoksazol, a podaje się go osobom z postaciami płucnymi dżumy.
Ważne znaczenie ma również leczenie wspomagające, ponieważ bardzo często pojawia się niedociśnienie i odwodnienie, a więc należy zadbać o krążenie, ale też trzeba uzupełniać niedobory wody i elektrolitów.