Konflikt serologiczny jest to zjawisko, którego bardzo obawiają się kobiety w ciąży. Czy rzeczywiście jest się czego obawiać i czy niesie on za sobą jakieś ryzyko? Jeszcze kilkanaście lat temu był to jeden z najpoważniejszych problemów w zakresie perinatologii.
Obecnie, mimo że nadal budzi strach, stanowi już mniejsze zagrożenie dla płodu. Dzieje się tak, ponieważ wraz z rozwojem medycyny wprowadzono skuteczną immunoprofilaktykę, która znacząco zmniejszyła częstość tych najczęstszych konfliktów spowodowanych niezgodnością w zakresie antygenu D układu Rh. Mimo wszystko nadal dochodzi do konfliktów serologicznych, więc warto mieć podstawową wiedzę na ten temat.
1. Czym tak naprawdę jest konflikt serologiczny?
Do konfliktu serologicznego dochodzi w sytuacji, gdy ciało kobiety będącej w ciąży zaczyna produkować przeciwciała odpornościowe, które to skierowane są przeciwko antygenom erytrocytów (czyli czerwonych krwinek) jej nienarodzonego dziecka. Może do tego dojść w sytuacji, gdy kobieta ma grupę krwi Rh(-), a mężczyzna Rh(+).
O ryzyku wystąpienia tej sytuacji można więc dowiedzieć się już na samym początku ciąży, przez wykonanie odpowiednich badań. Chodzi więc dokładniej o sytuację, gdy Rh dziecka okaże się być dodatnie a przy tym niewielka ilość krwi płodu dostanie się do krwi matki. Wówczas jej układ odpornościowy uzna krwinki dziecka za zagrożenie, przeciw któremu zacznie produkcję przeciwciał. Z kolei, gdy przeciwciała te dostaną się do krwiobiegu płodu spowodują u niego rozpad czerwonych krwinek.
Zagrożenie to jednak rzadko występuje w pierwszej ciąży. Dopiero w przypadku kolejnej ciąży, jeżeli okaże się, że kolejne dziecko również ma Rh(+) wytworzone już wcześniej przeciwciała mogą przedostać się do jego krwi. Oczywiście również w pierwszej ciąży może dojść do konfliktu serologicznego i nie należy tego bagatelizować, natomiast ryzyko jest znacznie większe w przypadku kolejnych ciąż.
2. Jak zapobiec konfliktowi serologicznemu?
W obecnych czasach nie stanowi on aż tak dużego zagrożenia. Dzięki badaniom wykonywanym już na początku ciąży da się łatwo określić ewentualne ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego.
Ciężarnym o grupie krwi Rh(-) podaje się immunoglobulinę anty-D. Jej zadaniem jest przede wszystkim neutralizacja komórek płodowych w krwi matki jeszcze zanim jej ciało uzna je za wrogie i zanim zacznie produkować odpowiednie przeciwciała. Zwykle podawanie jest ona po porodzie.
Szczególnie ważnym jest podanie jej do 72 godzin po porodzie, ponieważ w jego trakcie komórki płodu przedostają się do krwiobiegu matki, np. przy poronieniu, przy ewentualnym urazie brzucha albo przy pobieraniu płynu owodniowego. Podanie kobiecie immunoglobuliny anty-D stanowi zabezpieczenie dla przyszłych ciąż. Pierwszą jej dawkę należy przyjąć ok. 28 tygodnia ciąży, natomiast drugą-ok. 34 tygodnia. Dawki są aktualnie bezpłatne– finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.
Istotnym jest, by na samym początku ciąży wykonać odpowiednie badania, by w razie potrzeby zapobiec niebezpieczeństwu. Zalecane jest aby najlepiej ok. 8 tygodnia ciąży wykonać oznaczenie grupy krwi z oznaczeniem przeciwciał odpornościowych. Jeżeli u kobiety zostanie potwierdzone Rh(-) powinna ona zostać poddana specjalistycznej opiece śródciążowej.
3. Jak leczyć konflikt serologiczny?
Wynikłe z konfliktu serologicznego powikłania możemy leczyć zarówno przed i jak i po porodzie. W trakcie ciąży leczenie polega przede wszystkim na przetaczaniu dziecku odpowiednio dobranej krwi. Zwykle ma to miejsce pod kontrolą USG i robi się to bezpośrednio do pępowiny. Tego rodzaju transfuzję można przeprowadzić kilka razy. Rzadko się zdarza, by transfuzja taka była konieczna jeszcze przed porodem, natomiast jest ona możliwa i szczególnie potrzebna gdy przeciwciał jest tak dużo, że zagrażają one bezpieczeństwu dziecka. W takiej sytuacji również lekarz może podjąć decyzję o wcześniejszym zakończeniu ciąży i późniejszym przeprowadzeniu transfuzji u dziecka.
Największe przenikanie przeciwciał przez łożysko ma miejsce w III trymestrze ciąży. Należy więc taką ciążę zakończyć w 37 lub 38 tygodniu jej trwania.
4. W jakich sytuacjach krew płodu może dostać się do organizmu matki?
Może zdarzyć się tak, że mimo iż matka ma Rh(-) a dziecko Rh(+) to krew płodu nie dostanie się do organizmu matki. Jakie więc sytuacje powodują możliwość przedostania się krwi płodu? Są one nieliczne a należą do nich:
- odklejenie się łożyska
- powstanie krwotoków
- konieczność cesarskiego cięcia
- ciąża pozamaciczna
- poronienie
- operacje bądź różnego rodzaju zabiegi wewnątrz macicy
- badania prenatalne
- konieczność tzw. porodu operacyjnego, podczas którego używa się narzędzi typu np. kleszcze