Wątroba jest jednym z najważniejszych, ale i też największych narządów w organizmie człowieka. Bierze ona udział w wielu procesach, a przeważnie w metabolizmie toksyn. W związku z tym wątroba jest ciągle narażona na trwałe uszkodzenia, które mogą prowadzić nawet do marskości. Marskość wątroby powoduje, że traci ona zdolność do regeneracji, a nawet przestaje spełniać niektóre funkcje.

Zaburzenia w funkcjonowaniu działania wątroby mogą powstawać w wyniku długotrwałego działania niekorzystnych czynników, ale też w sposób nagły, do czego może dojść w wyniku zapalenia albo silnego zatrucia. Jeśli wątroba jest chora, to prowadzi to do wielu problemów, które mogą mieć podłoże metaboliczne, immunologiczne, krążeniowe i inne.

Zapalenia wątroby

Jeśli zapalenie nie przekracza sześciu miesięcy, to mowa o zapaleniu ostrym, a jeżeli trwa dłużej niż sześć miesięcy, to jest to zapalenie przewlekłe.

Wirusowe zapalenia wątroby mogą być wywołane przez:

  • wirusy pierwotnie hepatotropowe -  w Polsce jest to wirus zapalenie wątroby typu A, B i C;
  • wirusy wtórnie hepatotropowe – to, np. wirus opryszczki zwykłej, różyczki.

Objawy tych zapaleń będą podobne, ale będą się różniły stopniem nasilenia. Częściej pojawia się zapalenie bez żółtaczki i są skąpe objawy, takie jak:

  • trudności w koncentracji,
  • uczucie zmęczenia,
  • bóle mięśni i stawów,
  • bóle nadbrzusza,
  • nudności i wymioty.

Jeśli choroba przebiega z żółtaczką, to ma ona cięższy przebieg.

Wirusowe zapalenie wątroby typu A, czyli WZW A. Okres wylęgania tej choroby wynosi od 15 do 49 dni. Zakażenie przenosi się drogą pokarmową, czyli przez bliski kontakt z osobą chorą albo przez pośredni kontakt z kałem osoby zakażonej. Do tego można się zarazić poprzez kontakty homoseksualne. Zapalenie to zazwyczaj kończy się samowyleczeniem, ale u osób starszych i z chorobami przewlekłymi choroba ta może ciężko przebiegać wraz z cholestazą. Zakażenie to nie powoduje zapalenia przewlekłego.

Wirusowe zapalenie wątroby typu B, czyli WZW B. Zakażenie to przenosi się drogą parenteralną, np. podczas zabiegów medycznych i kosmetycznych, a także poprzez kontakty seksualne i drogą okołoporodową. Okres wylęgania wynosi od 28 do 160 dni. W niewielu przypadkach zakażenie to przechodzi w przewlekłe.

W zapaleniu ostrym choroba bardzo często przebiega z żółtaczką. W czasie okresu prodromalnego pojawiają się bóle mięśni i stawów oraz wysypka skórna, ale objawy te znikają, gdy pojawia się żółtaczka. W leczeniu ważny jest odpoczynek fizyczny oraz stosowanie odpowiedniej diety. Natomiast w zapaleniu przewlekłym stosuje się podczas leczenia interferony, analogi nukleozydów oraz nukleotydów.

Wirusowe zapalenie wątroby typu C, czyli WZW C. W większości przypadków chorobę tę rozpoznaje się już na etapie zapalenia przewlekłego. Zakażenie tutaj roznosi się poprzez naruszenie ciągłości tkanek, a przeważnie przez kontakt z zakażoną krwią oraz produktami krwiopochodnymi. Najczęściej zapalenie to przebiega bezobjawowo albo występują nieliczne objawy. Czasami pierwszym objawem jest powikłanie marskości, a w tym również pierwotny rak wątrobowokomórkowy.

Metaboliczne choroby wątroby

Tutaj można wyróżnić:

  • pierwotne wrodzone zaburzenia metaboliczne,
  • nabyte choroby metaboliczne wątroby.

Do pierwotnych wrodzonych zaburzeń metabolicznych zalicza się:

  • choroba Wilsona, czyli zwyrodnienie soczewkowo – kontaktowe – przyczyną tej choroby jest mutacja genu kodującego ATP-azę typu B, który jest odpowiedzialny za wewnątrzkomórkowy transport miedzi w hepatocytach. To sprawia, że zbyt duża ilość tego pierwiastka akumuluje się w hepatocytach, a miedź, która jest uwalniania do krwi powoduje, że dochodzi do uszkodzenia innych tkanek, a  w tym i mózgu. Objawy dotyczące wątroby mogą być takie same jak przy ostrym lub przewlekłym zapaleniu wątroby, przy marskości i ostrej niewydolności wątroby. Mogą też pojawić się objawy parkinsonowskie, zaburzenia połykania, ślinotok, ruchy mimowolne. Pojawić mogą się również zaburzenia psychiczne. Podczas leczenia tej choroby bardzo ważne jest stosowanie diety, w której będzie się unikało produktów bogatych w miedź, np. czekolada, orzechy, grzyby i groch. Stosuje się też leki chelatujące miedź oraz preparaty cynku, które zmniejszają absorbcję miedzi z przewodu pokarmowego;
  • hemochromatoza dziedziczna – w chorobie tej dochodzi do nadmiernego wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego. Przyczyną takich zaburzeń są mutacje genu HFE, który bierze udział w syntezie białek transportujących żelazo. W większości dochodzi do występowania objawów przewlekłego zapalenia, marskości wątroby, kardiomiopatii, cukrzycy insulinozależnej, impotencji oraz artropatii. Leczenie tej choroby polega na okresowych upustach krwi, aby można było uzyskać normalizację poziomu ferrytyny, a potem powtarza się to kilka razy w roku, aby podtrzymać skuteczność leczenia.

Są jeszcze nabyte metaboliczne choroby wątroby, które w większości zależą od czynników indywidualnych, czyli nadużywanie alkoholu, nieprawidłowe odżywianie się czy działanie leków. Takim znanym przejawem tych chorób jest stłuszczenie wątroby.

Alkoholowe choroby wątroby

Regularne spożywanie alkoholu może doprowadzić do uszkodzenia wątroby. Częste picie alkoholu może doprowadzić do:

  • stłuszczenia wątroby,
  • alkoholowego zapalenia wątroby,
  • marskości wątroby.

Alkoholowe stłuszczenie wątroby zazwyczaj przebiega bezobjawowo albo pojawiają się skąpe objawy, takie jak, np.:

  • uczucie gniecenia w nadbrzuszu,
  • dochodzi do powiększenia wątroby.

Tutaj podstawą leczenia będzie unikanie picia alkoholu oraz stosowanie prawidłowo zbilansowanej diety.

Alkoholowe zapalenie wątroby jest chorobą wielonarządową, gdzie ważne znaczenie ma nadużywanie alkoholu, ale też czynniki genetyczne i środowiskowe. Najczęstsze objawy tej choroby to:

  • ból w okolicy prawego podżebrza;
  • brak apetytu;
  • wyniszczenie;
  • żółtaczka;
  • gorączka;
  • wątroba może być powiększona, bolesna przy palpacji;
  • lekarz może również stwierdzić naczyniaki gwiaździste na skórze;
  • rumień dłoniowy;
  • ginekomastia;
  • powiększone ślinianki przyuszne;
  • atrofia jąder.

Natomiast w ciężkim przebieg choroby pojawia się żółtaczka, gorączka, ale też jej objawem może być encefalopatia, wodobrzusze i niewydolność nerek.

Najważniejsze zalecenie w leczeniu to abstynencja od alkoholu, a w takich ciężkich przypadkach lekiem takiego pierwszego rzutu jest kortykoterapia.

Alkoholowa marskość wątroby. Przebieg tej choroby jest podobny jak w marskości, ale o innej etiologii.

Niealkoholowe stłuszczeniowe choroby wątroby

Choroba ta jest najczęstszym wskazaniem do przeszczepienia wątroby. Spektrum tej choroby obejmuje proste stłuszczenie, stłuszczeniowe zapalenie oraz marskość. Objawy tej choroby są niecharakterystyczne, tak samo jak w stłuszczeniu alkoholowym. W leczeniu tej choroby ważne jest leczenie współistniejących patologii.

Autoimmunologiczne choroby wątroby

Tutaj wyróżnia się: autoimmunologiczne zapalenie wątroby, pierwotną żółciową marskość wątroby oraz pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych.

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby to przewlekłe postępujące zapalenie wątroby, która powstaje w wyniku utraty tolerancji immunologicznej. U niektórych osób choroba ta przebiega w ogóle bezobjawowo, a u innych pojawiają się następujące objawy:

  • brak apetytu,
  • uczucie zmęczenia i osłabienia,
  • bóle małych stawów.

Mogą również wystąpić objawy ostrego zapalenia o ciężkim przebiegu. U niektórych osób chorobie tej towarzyszą również inne choroby o podłożu autoimmunologicznym, np. zapalenie tarczycy, Hashimoto, cukrzyca typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów. W tej chorobie podstawowe leczenie to leczenie immunosupresyjne. W takiej podstawowej terapii stosuje się prednizon oraz azatiopryny.

Pierwotna żółciowa marskość wątroby polega na postępującej destrukcji małych przewodów żółciowych, a temu towarzyszyć może zapalenie, co doprowadza do cholestazy. Na początku nie pojawiają się żadne objawy choroby, a po tym okresie występuje przewlekłe zmęczenie, świąd skóry, ale też objawy związane ze współistnieniem innych chorób autoimmunologicznych. Mogą również wystąpić objawy złego wchłaniania. Natomiast w okresie marskości może rozwinąć się żółtaczka i niewydolność wątroby. W terapii podstawowym lekiem jest kwas ursodeoksycholowy.

Pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych to postępujący proces zapalno – włóknieniowy zewnątrzwątrobowych i wewnątrzwątrobowych dróg żółciowych, a to z koli może prowadzić do wieloogniskowych zwężeń i cholestazy. Powikłaniem po tej chorobie może być rak dróg żółciowych. Po wielu latach tej choroby pojawia się pobolewanie pod prawym podżebrzem, a także uczucie zmęczenia, świąd skóry, żółtaczka oraz powiększenie wątroby i śledziony. Bardzo często dochodzi również do rzutu ostrego bakteryjnego zapalenia dróg żółciowych z żółtaczką, gorączką i dreszczami. Może też dojść do rozwoju posocznicy. W powikłaniach bakteryjnych stosuje się terapię antybiotykami, a u chorych z dominującymi zwężeniami stosuje się endoskopowe poszerzanie dróg żółciowych oraz protezowanie.

Polekowe uszkodzenia wątroby

Takie polekowe uszkodzenia wątroby są bardzo częste. Można powiedzieć, że każdy lek może wykazać działanie hepatotoksyczne. W grupie szczególnego ryzyka znajdują się osoby, które:

  • są bardzo młode i w bardzo zaawansowanym wieku,
  • są płci żeńskiej,
  • miały już wcześniej niekorzystną reakcję na dany lek
  • zażywały wiele leków,
  • mają zaburzenia immunologiczne,
  • są wyniszczone,
  • mają poprzednią chorobę wątroby.

Objawy tej choroby mogą być takie same, jak w każdej postaci uszkodzenia wątroby.

Marskość wątroby

Marskość powstaje w wyniku długotrwałych procesów zapalno – martwiczych wątroby, a także w związku z nasilonym włóknieniem. Morfologicznie można wyróżnić:

  • marskość drobnoguzkową,
  • marskość wielkoguzkową,
  • marskość mieszaną.

Choroba ta przebiega w dwóch stadiach:

  • jako marskość wyrównana – przez wiele lat mogą nie pojawiać się żadne objawy albo objawy będą słabo widoczne, jak przy przewlekłym zapaleniu;
  • jako marskość niewyrównana – gdzie objawami tej choroby jest wodobrzusze, encefalopatia wątrobowa oraz krwotok z żylaków przełyku, który hjest przejawem ciśnienia wrotnego.

Choroby naczyniowe wątroby

W chorobach naczyniowych wątroby wyróżnia się zespół Budda – Chiariego. W tym zespole utrudniony jest odpływ krwi żylnej z wątroby. Dzieje się to na odcinku od drobnych żył wątrobowych do połączenia żyły głównej dolnej z prawym przedsionkiem serca. Może się tutaj pojawić wiele różnych objawów. Będzie to brak objawów albo nawet do ostrej niewydolności wątroby i marskości. Kiedy powstaje nagle zakrzep, to pojawiają się bóle prawego podżebrza, nudności, wymioty, żółtaczka, powiększenie wątroby, tkliwość oraz wodobrzusze. Leczenie tej choroby musi odbywać się w specjalistycznym ośrodku, a polega na trombolizie, angioplastyce, zespoleniu porto – kawalnym, a także na podawaniu leków przeciwzakrzepowych.

Kolejna choroba to choroba wenookluzyjna, która powstaje w wyniku toksycznego uszkodzenia komórek endotelialnych zatok wątrobowych. Objawem tej choroby jest nagłe powiększenie wątroby, żółtaczka oraz wodobrzusze.

Dojść może również do peliozy wątroby. Choroba ta polega na występowaniu drobnych i kilkumilimetrowych pęcherzykowatych przestrzeni, które są wypełnione krwią i mają łączność z zatokami wątrobowymi.

Natomiast zakrzepica żyły wtórnej pojawia się u osób dorosłych, ponieważ jej przyczyną mogą być:

  • operacje brzuszne,
  • HCC,
  • nadkrzepliwość,
  • rak trzustki,
  • rak nerek,
  • rak nadnerczy,
  • marskość wątroby,
  • urazy.

Objawy mają szerokie spectrum i to od objawów niecharakterystycznych albo ich braku, aż po nagłe wystąpienie wodobrzusza oraz krwotoków z żylaków przełyku.

Zmiany ogniskowe wątroby

Zmiany te mogą mieć charakter łagodny albo złośliwy. Zmianą łagodną są, np. gruczolaki, które mogą przejść w postać złośliwą. Takie gruczolaki są zazwyczaj pojedyncze, ale czasami ich rozmiar może się zmniejszyć po odstawieniu hormonalnej antykoncepcji. Wskazane jest tutaj leczenie chirurgiczne, jeżeli średnica guza przekracza 5 cm, a u mężczyzn bez względu na guza.

Pierwotne nowotwory złośliwe wątroby

Do tych nowotworów zalicza się:

  • rak wątrobowokomórkowy,
  • rak z nabłonka przewodów żółciowych.

W większości przypadków czynnikiem ryzyka przy raku wątrobowokomórkowym jest, np.:

  • marskość wątroby w przebiegu zakażeń HCV i HBV,
  • nadużywanie alkoholu,
  • hemochromatoza,
  • autoimmunologiczne zapalenie wątroby,
  • ekspozycja na aflotoksyny.

Objawy tego raka są niecharakterystyczne, ponieważ dopiero w późnym stadium pojawiają się bóle prawego podżebrza, gorączka, utrata masy ciała oraz krwiste wodobrzusze. Podczas leczenia terapia obejmuje leczenie chirurgiczne , czyli resekcja i transplantacja wątroby, a także leczenie miejscowe, czyli termoablacja i chemoembolizacja. W stanach zaawansowanych proponuje się molekularną terapię celowaną.

Natomiast przy raku nabłonka przewodów żółciowych wyróżnia się następujące postacie anatomiczne: wewnątrzwątrobową, okołownękową oraz obwodową. Czynnikami ryzyka tego raka są, np. przewlekłe zapalenia i torbiele dróg żółciowych, motylica wątrobowa, PSC, marskość, alkohol, palenie tytoniu oraz kamica żółciowa. Objawy tego nowotworu są nieswoiste, a rak ten jest guzem wewnątrzwątrobowym. Można tutaj zastosować leczenie chirurgiczne, które może być skuteczne, ale tylko w niezaawansowanych stadiach choroby.