Jak w ogóle rozpoznać, że dziecko ma ADHD i w związku z tym, jakie są jego objawy? Dzieci z ADHD nie będą mogły usiedzieć w miejscu, będą się ciągle ruszały i skupiały całą uwagę na sobie. Takie dzieci przez otoczenie postrzegane są jako niegrzeczne i źle wychowane. Niestety nie wszystkim dzieciom udaje się wyrosnąć z ADHD, a w dorosłym życiu może ono być przyczyną wielu ich problemów emocjonalnych. Zatem, jakie są charakterystyczne objawy tego zaburzenia?

Co to jest ADHD?

ADHD to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi. Jest to jedno z  najczęściej występujących zaburzeń neurologicznych wieku rozwojowego. Jego charakterystyczne objawy to:

  • zaburzenia uwagi,
  • wysoka impulsywność,
  • nadmierna ruchliwość.

adhd u dzieci

Zaburzenia uwagi

Dziecko z ADHD ma osłabioną zdolność do koncentracji, ale też ciągle przenosi uwagę na różne elementy otoczenia, np. ludzi, rzeczy. W związku z tym ciągle odrywa się od wykonywanych zajęć albo gubi wątek rozmowy. Dziecko ma trudności z utrzymaniem uwagi przez dłuższy czas na danej czynności. Nie potrafią również skupić uwagi na dwóch lub więcej wykonywanych czynnościach. Ale będą się potrafiły skupić na interesujących ich grze komputerowej albo na bajce w telewizji. Te zaburzenia uwagi będą się nasilały, jeżeli dziecko będzie chciało podjąć wysiłek umysłowy.

Te opisane wyżej zaburzenia powodują, że dziecko będzie miało następujące problemy:

  • zapominanie książek, zeszytów i przyborów szkolnych,
  • będzie roztargniony na lekcjach,
  • będzie miał kłopoty z przechodzeniem od jednej czynności do drugiej.

Wysoka impulsywność

Zachowania, które są związane z nadmierną impulsywnością to:

  • częste i nachalne wtrącanie się do rozmowy;
  • przerywanie rozmowy;
  • przeszkadzanie innym pomimo tego, że się go prosi, aby tego nie robił;
  • niszczenie przedmiotów, które jest często nieumyślne albo przypadkowe;
  • niecierpliwość.

Dzieci z nadmierną impulsywnością będą miały poważne problemy z dostosowaniem się do reguł i zasad. Nie będą potrafiły zastanowić się nad konsekwencjami swoich zachowań, ale też będą miały kłopoty z planowaniem swojej pracy albo jakąkolwiek realizacją zadań.

Nadmierna ruchliwość

Dzieci z ADHD potrzebują bardzo dużo ruchu, nie potrafią usiedzieć spokojnie w jednym miejscu. Nie zwracają uwagi na to, czy dobrze się zachowują wśród innych osób. Natomiast podczas lekcji w szkole dzieci te odchodzą od ławek i zaczynają chodzić po klasie.

Przyczyny ADHD

Niektórzy naukowcy twierdzą, że przyczyny ADHD są związane z działaniem neuroprzekaźników mózgowych, a przeważnie dopaminy. Przez obszary centralnego układu nerwowego biegną szlaki dopaminergiczne, a odpowiadają one, np. za planowanie ruchu, uczenie się nowych zachowań, ale też za emocje czy procesy poznawcze. W wielu badaniach stwierdzono, że u dzieci z ADHD jest obniżona wydajność właśnie tych obszarów.

Inni badacze twierdzą, że przyczyną choroby jest podłoże genetyczne, a kolejni uważają, że nie bez znaczenia są czynniki środowiskowe, wychowawcze oraz uwarunkowania psychospołeczne, a wymienia się tutaj:

  • oddziaływanie substancji, które są szkodliwe dla zdrowia, a są spożywane przez matkę w czasie trwania ciąży;
  • obecność toksyn, np. dymu tytoniowego we wdychanym przez matkę powietrzu;
  • nadużywanie alkoholu i narkotyków;
  • znaczenie ma również stosowanie niewłaściwej diety, a szczególnie spożywanego w nadmiarze cukru;
  • błędy i zaniedbania wychowawcze;
  • relacje panujące pomiędzy rodzicami;
  • atmosfera, która panuje w domu rodzinnym;
  • ale też trudności szkolne czy konieczność dostosowania się do nowych warunków otoczenia.

Objawy ADHD

Z powodu ADHD leczonych jest więcej chłopców niż dziewczynek. Bardzo często chłopcy mają zaburzenia, w których przeważa nadpobudliwość psychoruchowa. Natomiast u dziewczynek obserwuje się przewagę zaburzeń uwagi. ADHD zazwyczaj ujawnia się pomiędzy 5. a 7. rokiem życia, ale mogą się pojawić objawy znacznie wcześniej, czyli już w późnym okresie niemowlęcym. Wtedy u dziecka obserwuje się:

  • zaburzenia łaknienia,
  • wzmożoną drażliwość,
  • mniejsze zapotrzebowanie na sen.

Natomiast w wieku przedszkolnym pojawia się nadmierna ruchliwość oraz impulsywność. U dziecka można zaobserwować gwałtowne wybuchy złości i to przeważnie wtedy, gdy dziecko spotykają jakieś niepowodzenia. Dziecko jest również nadmiernie ruchliwe. Bardzo trudno jest w tym okresie rozpoznać ADHD, ponieważ są trudności z oceną funkcji uwagi.

Te wszystkie objawy bardziej rozwijają się w wieku szkolnym. Dziecko z ADHD nie potrafi się dostosować do obowiązujących reguł i zasad, a to z kolei rodzi agresję, wycofanie się czy rezygnację z działań. Natomiast w okresie dojrzewania objawy ustępują u jednej trzeciej młodzieży. Te dzieci, z którymi objawy zostają nadal doznają niepowodzeń w szkole, na płaszczyźnie społecznej oraz mają problemy emocjonalne.

Kryteria diagnostyczne ADHD u dzieci Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-4):

A. Sześć lub więcej z podanych poniżej objawów zaburzeń koncentracji uwagi musi utrzymywać się przez przynajmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym adaptację (funkcjonowanie) dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju.

ZABURZENIA KONCENTRACJI UWAGI:

  • dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności. Popełnia błędy wynikające z niedbałości;
  • często ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach;
  • często wydaje się nie słuchać tego, co się do niego mówi;
  • często nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnieniem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub niezrozumienia instrukcji;
  • często ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć;
  • nie lubi, ociąga się lub unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego - jak nauka szkolna lub odrabianie zajęć domowych;
  • często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć np.: zabawki, przybory szkolne, ołówki, książki, narzędzia;
  • łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców;
  • często zapomina o różnych codziennych sprawach

Sześć lub więcej z podanych poniżej objawów nadruchliwości i impulsywności (nadpobudliwości psychoruchowej) musi się utrzymywać przez przynajmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym adaptację (funkcjonowanie) dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju.

NADRUCHLIWOŚĆ:

  • dziecko ma często nerwowe ruch rąk lub stóp bądź nie jest w stanie usiedzieć w miejscu;
  • wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia;
  • często chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to zachowanie niewłaściwe - w szkole, w pracy , w domu;
  • często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem;
  • często jest w ruchu; "biega jak nakręcone";
  • często jest nadmiernie gadatliwe.

IMPULSYWNOŚĆ:

  • dziecko często wyrywa się z odpowiedzią zanim pytanie zostanie sformułowane w całości;
  • często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej;
  • często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmowy lub zabawy).

B. Niektóre upośledzające funkcjonowanie dziecka objawy zaburzeń koncentracji uwagi lub nadpobudliwości psychoruchowej (nadruchliwości, impulsywności) ujawniły się przed 7 rokiem życia dziecka.

C. Upośledzenie funkcjonowania dziecka spowodowane tymi objawami występuje w dwóch lub więcej sytuacjach (np. w szkole i w domu).

D. Stwierdza się klinicznie istotne upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub szkolnego (w zakresie edukacji).

E.Objawy u dziecka nie występują w przebiegu przetrwałych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub innych psychoz i nie można ich trafniej uznać za objawy innego zaburzenia psychicznego (np. zaburzeń nastroju, lękowych, dysocjacyjnych lub nieprawidłowej osobowości).

(Na podstawie: Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders. Fourth Edition. Washington; American Psychiatric Association 1994, s. 78-85 - tłumaczenie M. Liwska, T. Wolañczyk, A. Kołakowski.)

Kryteria diagnostyczne zaburzeń hiperkinetycznych dzieci zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10):

Według ICD - 10 (ICD-10, 1997) (klasyfikacja chorób Światowej Organizacji Zdrowia) rozpoznanie zaburzeń hiperkinetycznych wymaga wyraźnego stwierdzenia wyraźnie nieprawidłowego nasilenia zaburzeń uwagi, nadmiernej aktywności i niepokoju, które wzmagają się w różnych sytuacjach i utrzymują się w czasie, a które nie są spowodowane przez inne zaburzenia, takie jak autyzm i zaburzenia afektywne.

1. BRAK UWAGI

Co najmniej 6 z następujących objawów braku uwagi utrzymywało się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnych z poziomem rozwoju dziecka:

  • częste niezwracanie bliższej uwagi na szczegóły lub częste beztroskie błędy w pracy szkolnej, pracy lub w innych okolicznościach;
  • częste niepowodzenia w utrzymaniu uwagi na zadaniach lub czynnościach związanych z zabawą;
  • często wydaje się nie słyszeć co zostało do niego (do niej) powiedziane;
  • częste niepowodzenia w postępowaniu według instrukcji albo w kończeniu pracy szkolnej, pomocy w domu lub obowiązków w miejscu pracy (ale nie z powodu zachowania opozycyjnego, ani niezrozumienia poleceń);
  • często upośledzona umiejętność organizowania zadań i aktywności;
  • częste unikanie lub silna niechęć do takich zadań, jak praca domowa wymagająca wytrwałego wysiłku umysłowego;
  • częste gubienie rzeczy niezbędnych do niektórych zadań lub czynności, jak wyposażenie szkolne, ołówki, książki, zabawki lub narzędzia;
  • często łatwa odwracalność uwagi przez zewnętrzne bodźce;
  • częste zapominanie w toku codziennej aktywności.

2. NADMIERNA AKTYWNOŚĆ

Co najmniej trzy z następujących objawów nadmiernej aktywności utrzymywały się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodny z poziomem rozwoju dziecka:

  • często niespokojnie porusza rękoma lub stopami, albo wierci się na krześle;
  • opuszcza siedzenie w klasie lub w innych sytuacjach, w których oczekiwane jest utrzymanie pozycji siedzącej;
  • często nadmierne rozbieganie lub wtrącanie się w sytuacjach, w których jest to niewłaściwe (w wieku młodzieńczym lub u dorosłych może występować jedynie poczucie niepokoju);
  • często przesadna hałaśliwość w zabawie lub trudność zachowania spokoju w czasie wypoczynku;
  • przejawia utrwalony wzorzec nadmiernej aktywności ruchowej, praktycznie nie modyfikowany przez społeczny kontekst i oczekiwania.

3. IMPULSYWNOŚĆ

Co najmniej jeden z następujących objawów impulsywności utrzymywał się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnym z poziomem rozwoju dziecka:

  • często udziela odpowiedzi zanim pytanie jest dokończone;
  • często nie umie czekać w kolejce lub doczekać się swej rundy w grach lub innych sytuacjach grupowych;
  • często przerywa lub przeszkadza innym (np.: wtrąca się do rozmów lub gier innych osób);
  • często wypowiada się nadmiernie bez uwzględnienia ograniczeń społecznych.

4. POCZĄTEK ZABURZENIA NIE PÓŹNIEJ NIŻ W WIEKU 7 LAT.

5. CAŁOŚCIOWOŚĆ

Kryteria są spełnione w więcej niż jednej sytuacji, np.: połączenie braku uwagi i nadaktywność występujące i w szkole, i w domu lub zarówno w szkole, jak i w innych okolicznościach, gdzie dzieci są obserwowane, takich jak klinika (potwierdzenie takiej sytuacyjnej rozpiętości zwykle będzie wymagało informacji z więcej niż jednego źródła, relacje rodziców na temat zachowania w klasie mogą okazać się niewystarczające).

6. OBJAWY 1-3 POWODUJĄ ISTOTNE KLINICZNIE CIERPIENIE LUB UPOŚLEDZENIE W ZAKRESIE FUNKCJONOWANIA SPOŁECZNEGO, SZKOLNEGO LUB ZAWODOWEGO.

7. ZABURZENIE NIE SPEŁNIA KRYTERIÓW CAŁOŚCIOWYCH ZABURZEŃ ROZWOJOWYCH, EPIZODU MANIAKALNEGO, EPIZODU DEPRESYJNEGO, ANI ZABURZEŃ LĘKOWYCH.

(Na podstawie: Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne.)

Różne postacie ADHD

Można wyróżnić trzy podtypy ADHD:

  1. podtyp mieszany ADHD,
  2. podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi,
  3. podtyp z przewagą nadpobudliwości ruchowej.

Podtyp mieszany występuje wtedy, gdy w objawach zaburzenia jest widoczna nadpobudliwość psychoruchowa, jak i również zaburzenia koncentracji uwagi. Cechy charakterystyczne dzieci z tym podtypem to:

  • dziecko łatwo się rozprasza w trakcie wykonywania jakichś indywidualnych ćwiczeń;
  • osłabiona uwaga;
  • skupianie uwagi na nieistotnych informacjach;
  • trudności z rozpoczynaniem albo kończeniem zadania;
  • problemy z przechodzeniem od jednej czynności do drugiej;
  • dziecko łatwo się zniechęca, jest niecierpliwe, szybko się nudzi, jest wybuchowe, ma problemy ze skoncentrowaniem się, ale też często przeszkadza na lekcjach;
  • przy kontaktach z innymi dziećmi wykazują  duży upór, skłonność do kierowania, rozkazywania, ale też mogą się wtrącać do rozmów i zabaw innych;
  • dzieci te są nielubiane przez kolegów albo przez nich odrzucane;
  • w domu są nieposłuszne, złoszczą się, zapominają o obowiązkach i nie kończą zaczętych prac, są niecierpliwe i wtrącają się do rozmowy osób starszych.

Podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi, który jest również nazywany ADD, dotyczy dzieci:

  • których cechą charakterystyczną jest brak koncentracji uwagi, ale też nie przejawiają nadmiernej aktywności;
  • mają trudności ze skupieniem się na wykonywaniu jednego zadania;
  • częste zapominanie i niezorganizowanie ;
  • w szkole ciągle zapominają, gubią rzeczy, osiągają złe wyniki w nauce oraz łatwo rozpraszają się pod wpływem bodźców wewnętrznych, jak i zewnętrznych;
  • rówieśnicy zazwyczaj je ignorują;
  • w towarzystwie są spokojne i ciche, jakby nieobecne;
  • w domu rodzice jako dzieci roztrzepane, bałaganiarzy i niezorganizowane.

Podtyp ADHD z przewagą nadpobudliwości ruchowej dotyczy dzieci nadmiernie aktywnych, które nie wykazują zaburzeń w koncentracji uwagi:

  • znacznie nasilona motoryka;
  • biegają, skaczą, mają trudności z usiedzeniem w jednym miejscu i nie kontrolują swoich zachowań;
  • trudno je wieczorem położyć spać.

Diagnoza i leczenie dzieci z ADHD

W diagnozie ADHD bardzo ważne jest wzięcie pod uwagę opinii różnych osób, czyli: nauczycieli, psychologów, psychiatrów oraz lekarzy innych specjalności (np. pediatry i neurologa).

Natomiast na leczenie ADHD składa się wiele różnych elementów:

  • specjalnie opracowane strategie wychowawcze,
  • programy edukacyjne,
  • farmakoterapia,
  • psychoterapia.

Wszystkie te elementy powinny razem współgrać.

Farmakoterapia ma na celu poprawienie jakości życia osoby z ADHD, gdyż przyjmowane przez dzieci leki łagodzą objawy zaburzenia. Przeważnie stosuje się dwie grupy leków. Dzięki tym lekom dziecko może się łatwiej skupić, kontrolować swoje zachowania, zmniejszyć niepokój, a także złagodzić wzmożoną aktywność. Leki lekarz dobiera zawsze indywidualnie do każdego dziecka.

Ważne znaczenie mają również działania edukacyjne, np. nauczenie dziecka, że jego ADHD nie może być wymówką, wytłumaczenie na czym polega ADHD, aby dziecko nie myślało o sobie źle. Istotna jest także psychoterapia, a może to być terapia indywidualna, rodzinna albo grupowa.

Dodatkowo można dziecko zapisać na:

  • trening koncentracji uwagi, gdzie dziecko nauczy się słuchać, zapamiętywać czy wydłużać czas skupienia uwagi;
  • terapię mowy dla dzieci, które mają trudności z opanowaniem wymawiania niektórych głosek;
  • hipnoterapię, a jest to terapeutyczna jazda na koniu;
  • terapię pedagogiczną, aby skorygować problemy z uczeniem się pisania, czytania albo matematyki;
  • trening twórczego myślenia, np. uczy współpracować z grupą;
  • zastosować dietę, czyli zrezygnowanie z niektórych posiłków, np. produktów, które zawierają konserwanty, aby zmniejszyć objawy nadpobudliwości.